Wednesday, December 10, 2008

INNPITE TÂNGTHU

By Dr. Kamkhenthang "Thu leh La"
Phungmang hun in Tawmbingte sawtlou mâng uhhi. Tawmbingte sangin Thomte sawt mâng zaw uhhi. A sawt mâng penpen Guite ahi uhhi. Sukte manna sawtlou in, Khanthuom hun a hong khangkhie hi lel uhhi. Ahihangin innpite lahlah ah, Sukte in vaihawm zou pen in gâlhât penpen uhhi. Sukte a hong khantah in Guite in vai a hawmna sung u’a be leh phungte toh kibang ngen ahi uhhi. Tawl khat lai teng Guite uhna nuoia khuo leh tuite in Sikte a kichi ton uh om hi, Mangkangte hong uh khum sungteng in Suhte hina leh Guite hina a khuo leh tuite lah ah uong hi. India leh Burma in Mangkangte a pan suotâtna a hing ngatah un be tuomtuomte in a uhpipa uh be min in ahing kilou nuom nawn sih uhhi. Khuchi in Guite be tahtah loute in Guite a kichi nuom nawn sih uhhi. Kiminlawna ding min hing kulta hi. Lusei leh Poi (Pawi) lam in ahing chidan uh zuiin Lusei gam mite phawhdan in Paihte chi pen Paite chi a hleng in min kivaw hi. Lusei huzap khahna a omkha lou Guite kuolsing leh a simlam a Suhte kuol a be tuomtuomte in Paihte chi a na theikha zohlou uhhi. Tua ban ah Suhte chi a deilou man un Tedim khuo mintap in leh Mangkangte hing china zawitawn in Tedim-Chin hing kichi uhhi. Mal leh tum lam ate in Tedim-Chin chia na phawhpi lou zel uhhi. Tua bang dan in tuni tanin be khat phung khat sunga mite ngeingei zong mun tuomtuom a a op bangun min tuomtuom in kilou khatta uhhi.

THAWMTE(THOMTE) MANGSUM

MANGSUM kici Thomte Kulsuong tapa upapen ahi. Ama khan hun sung bangchi kum tuom ahi diei chi a tuotkhiet omlou hi. A hun sawt tuoh mama ahimanin Thomte be tângthu i sui chiengin dawi leh kau thu toh bang kituoh belbuol thei hi. Mangsum leh Buansing be Hangsum kiazwl uhhi.Kulsuong khang a pan n zong Mangsumte’n sila leh innteng tampi na nei uhhi. Mimek khuo panin Chienlai khuo a pem nuom in Mangsum kithawi hi. A pemkhiet dingin a vongsum lienpi puo in a intengte posah hi. Munpi sah Tulzâng ahing tun ciengun Mangsum in âisân in hici in ci hi. ‘Ka tu ka ta toh nuomtaha Munpi gam ka tên zou dingleh ka sumpi aw Munzâng laiah na tu in ci in a vongsum suh khuh hi. Mangsum deina mun ah a vongsum natu lou hi. A silate in Mangsum theima in a vongsum uh mun ken apan potou in Munpizâng ah vongsum na sim koi uhhi. A koi zou un a topa uh Mangsum a ensah uhhi.

Vongsum opna mun ah Chienlai khote in Mangsum inn ding lamsah uhhi. Tua Munpi zâng ah gamsai kungpha mama ahimanin a khomite dingin Sâizâng ci in phuo uhhi. Tawmbingte(Tombingte) Tuohkam kici tenna innmun lui tehteh ah Mangsum in a inn ding lam hi. Sâizâng khuo ah Kulsuong leh a ta Mangsum in vaihawm u’a, gam zapi kehzou in gam nei in hausa lienpi in pang uhhi. Ahihangin a khonung in Mangsum khangmang in inngam kici hi.

Thomte Mangsum in sanggam pasal khat Sawmsing leh sanggam numei khat Manchieng nei hi. Sieltha khuo a Kulsuong leh a tate tên lâiin Mangsum in Guite Vummang tanu Komkim kitenpi hi. Kaptel gam sunga Guava kici khup ah Kulsuong leh a tate in vaihawm uhhi. Chienlai khuo vaihawmte in vaihawm siem kisa lou leh sa leh gâl lah a zong giautâu kisa in vaihawm dingin Kulsuong leh a tate chielkhie uhhi.

A pa bangin Mangsum in pil leh hau thuo in vaihawm siem minthang mama hi. Mi chimaw leh bawlsiet thuohte in Mangsum va bêl uhhi. Tua thamlouin, khosung vaihawmte muonzoulou mi tuomtuomt leh kho tuomtuom a pan in Mangsum hing bêl uhhi. A tênna khuo Sâizâng khuo mihing inn 700 hing phazou hi.

Mangsum in ta pasal sagi leh khat na nei hi. I ngainadan in a tapa upapen in a pu Kulsuong tam in Suonglet ahi. A tapa naupang pen in a khuo Sâizâng mintap in Zângluo kichi hi. Mangsum pen hau semsem in minthang semsem hi. A hau semsem a a minthan semsem chiengin a zawlpa Hangsum in haza mama hi. Hangsum i chi Phaipi khuo hausapa ahi. Hangsum in a zawlpa Mangsum bawlsiet tum a zehlemna tampi a pieh
hângin na hlem zoulou hi.

MANGSUM ZI KOMKIM GITLOUDÂN
‘Numei gilou in phung khen’ a chi uh ahi bangin Komkim in Mangsumte unau kikhensah hi. Vakhu tui bang hilhel in Mangsum leh a nau Sawmsing maimai unau pasal ahi uhhi.
Komkim bawl in Mangsum hausat laitahin a innsung na nawngkai hi. Komkim kiphatsah in a naupa Sawmsing adingin thuohkhâh leh houha suoh hi. Atawp in Sawmsing in a u Komkim thuoh zoulou in inn nuasie in Kawlgam lam ah taisan in Tuongdoute va bel hi. Upen zi dinga ching zoulou ahimanin innsung nawngkai in a naupa un taimangsan hi.

A nualam in Mangsum in Kawlgam a taimangsa a naupa Sawmsing hlânkhie in i Zogam ah hing peikia hi. A zi toh hing pei in Zangta luigal ah hing teng uhhi. U tan pa tan tang in Mangsum in a naupa Sawmsing tongsah dingin kisa hi. Tonna ding gotawn a phuzou ahi ban ah tonna ding gan zong matsa a kikoi hita hi. Tûlpipa Mangsum in a inn a ton tûl la dingin a zi kungah a tanute na sawl hi, ‘Tûl hing pie in dawigaw kigou nuom hita’ chiin va ngen uhhi. Komkim in tûl pe nuomlou in ‘ Kawltu, Kawlta hlakou nuom na hileh pei mengmeng un’ chiin khutguoh in peisah hi. Mangsum lungthah mam in a zi toh a na kihau a, tuami thu Sawmsing in na thei hi. Sawmsing thangpai mama a, ‘Ka tangvâl lâia kipan hing simmaw hing zawngsah tuni dong chieng ahihi.’ chiin kitom in gotawn phusa leh song tuntan hi. A zingniin Galkhuongtan bawl dingin kisa uhhi. Galkhuongtan kichi pen ton hile sa-ai, gal-ai hitaleh a tungnung penpen leh a khitna(hlitna) ahi. A khonungin Komkim kisia maleh kikhêlzouta hi. Hici bangin numei gilou in phungkhen in , tûlpi tanpha kikâhsah thei hi.

Komkim in a nualam a veh chiengin a pasal lamte gensie hi. A nualamte in ‘ Na pasal lamte in bang a gen uoi?’ chia a doh ciengun zuou na gen let hi. ‘Bang dang zong a gen ding uoi?, kidou ding leh kisim ding thute ma a vaiwhawm sih ding uoi’ chiin na hil hi.
Innlam a a peikia chiengin zong a pasalte kungah a nualam gensie in tua bangin gen zel hi. A nualam Guitete toh a pasal lam Thawmte a na kihausah let hi. Ta pasal sagi hiel a neitah a kimuong luoin paupeng ahina tam hi.

Khatvei a mangsie in a mang lam in nuakia hi. Tahtah in, ‘Ka mang in nuakai ing, ta pasal sagi nei ing, sielkop gouzou ing, nuakia naw peuma sih va’ng’ chiin na kimuong luo hi. Atawp in Komkim zong bibûh neiah nuakia veve hi.
Mangsum tapa zi neina leh siel hauna
Mangsum tapa tumpen Zângluo in a siel uh ching let hi. A siel uh tamlou ching in gamlah ah niteng in na kuonkhie hi. A siel chinna gamlah ah ngâhnu a mel hoi mama khat tuohkha hi. Sihlui kichi geia huihu sing nuoiah tua ngâhnu mêlhoi na om hi. Tua ngâhnu toh kithuo zel hi. Tua ngâhnunu min Kawlnuthep ahi. Mihing tahtah hilouin dawi ngâhnu ahihi. Zângluo in a zi dingin tua ngâhnunu a zawpita a, inn lamah a peipita hi. Mangsum in mou ahing nei a kipan in nisim in a siel khat zelin kibelap tawntung hi. A tawp ah siel hing hau mamata hi. Mangsum inn neiah siel hon tazou nawnlou khop in siel hing tamta hi. A sielkot hong a siel hing hlakhiet cheingun a siel peimasa in gamlapi Lawmmuol kichi a peikhiet chiengin a siel nukhiapen in sielkot kan lai hi.A innkim siel buon lah innsia lam a kipan in inn kot tanpha in buonnawi kihot thei hiel hi. A sieltal kul(tallien) pen hou a kî hawm sungah bâh têng hiel in na kigen hi. Siel hon a hing tam luot chiengin Zângluo in siel ching zou nawnlou a, inntengte in siel ching uhhi. Nikhat Thangman kichi Zo khat in a siel ching khat uh a na thapieh hi. Mangsum thangpai in phuba na la hi. Phula a kisim tuohna ah Mangsum mihing luong sagi na mang a, Komkim in ladawng tampi na phuo hi.

Kawlnuthep mâhna leh hau kiemna
Mangsum leh a zi Komkim in a mounu uh mi tahtah in na tuot a, dawi ngâhnu ahilam na theikha lou uhhi. Gamlah a saha hâm a zah ciengin Kawlnuthep in hiciin a na chi hi, ‘Ka pate gâl beng hing tungkiata uh’ a chi hi. Tuateng toh kigawm a a siel uh ahing pun deudeu chiengun a mounu uh dawi khat hiva chi’ng a gingmaw uhhi. Tua bân ah mihing ngaina lou khat ahimanin ahiei in a mounu un ta nei theilou hi. Tua in a mounu uh a upmawna uh uongsah hi. Mangsumte nupa in a mounu uh dawi ngâhnu ahilam theikhie uhhi. Kawlnuthep in mâh ding a zau manin hichi in a gen hi. ‘Nute pate aw, ta ka nei thei lou hangin hing sit sih un’. Inn nuoia gulpi a om hangin zong hing niel tuon sih un. Bangma in eite hing suhsiet louna dinga hing kem leh hing ching a pang ahizaw hi. Ka lawmpa ute in a zi a nei lou hangun zi nei a ut hunhun un midangte zi sanga adihzaw, phazaw leh kizenzaw i mu ding uhhi. Tua i nei leh lamte i kiem tuon lou a i nei leh phazou hi mai lou hi’am?’ chi in a nu leh pa kungah mâh lou dingi thum hi. Ahihangin Komkim lungkimthei tuon lou hi.

Ni khat Kawlnuthep in suong taubel in ngân huonna dingin tui na suongsou hi. A tui suonsou laitahin Komkim in a mounu pei dingin a sawl hi. Kawlnuthep zong a phun pum in awsie samsie kawm in a kêng in tângbêm a pêh hi. A bel suon lai suonkhie in sûtpi zuiin tui suonsou sungsuh hi. Tua tuisa in inn neia siemtu gulpi vom buohkha hi. Gulpi vom in sa sa mama in kipêh vungvungta hi. Inn neia a gankhoite uh lah a gulpi kitom in voh gawl phu pai in inn hlang lam ah taisuh hi. Tua kikal in Kawlnuthep in sielkot hong in a pulam ah ama’n siel hing pawt ngâh in na khawl hi. Sielte a bânbân in hing pawtpawt uhhi. A sieltal kulpi a kîheng a bâhte têng kichi hiel pen ahing pusuo tahin a tungah Kawlnuthep a tuong hi. Lawmmuol lam zuon in a sielte uh kizuiin pei dieldiel hi. Lawmmuol pâmlam ahing tuntah un thakhat in meilum hing kai in bangma kimu thei loou dingin tuommang siengta hi. Khuchiin Zângluo zi Kawlnuthep zong Komkim bawl in mâh ahi.

Mangsum in a siel zawngkhâl kêngbâi leh ginalouteng hawlkia in zo in a hoi leh a cidam teng tâimang in gamlah ah zângsiel suoh sieng uhhi. Mangsum a lungthah in vân lam tui phît in phûisam hi. Mangsum in, ‘Ka khawisa ka sielte aw, hing kêm hing khal zoulou ka hileh thaltang khat in na sita un. Sâizâng ta pouma na sia na tot in si sih heh’ chiin a siel sia leh totlup om lou kichi hi.

Mangsum leh a tapa sagite sina
Komkim bawl in Mangsum hausatna zousie awl in a nini in a kiem huoihuoi hi. Mangsum in lah tapa sagi tahpi neizou ahimanin a zi gilou sa ma leh ma ngamlou hi. Kum khat sabeh hun in sabeng dingin a inntengte Letkhup leh Sanchieng toh Mangsum kuon uhhi. Gitmuol a ahing tun chieng un Mangsum in a inntengte kungah, ‘ Gam hing hâlkhum un. Ka vâng a op lâi leh meikuong in ahing pêl ding hi’ chiin gam hâl dingin a sawlta hi. Âhkialou lah a theikung khat a tuong in Mangsum in a inntengte kungah âhkialou hâl in a sawl uhhi. Pingpei leh meikuong in Mangsum peibuoi in kângtum hi.Mangsum liemsa in a inn langah a popai uhhi. A gamkuonpite zâu mama uhhi. Suonglet in ‘Pa w, nuntât ngâp hetlou na hi leh na than doupi dingin gam hing hâllute that in, khat pen sihtu dawna neiah nang hing kamsah va ung’ chiin a gen hi. A pa in a tate kungah, ‘Bawite aw, keima sawl a i inntengte in gam ahing hâllu uh ahibou hi. Amahaw mawna bangma om lou hi. Amahaw that het sih un’ chiin a pa’n a lâita kuon in a vâihlâh uhhi.

Mangsum sizou in a tate in a pa uh si phutuhna dingin gamsa a dei uhhi. Gamsa beng in a ta pasal sagi toh a inntengte khat Vielnang a kuon uhhi. Sa khatbêh zong a man sih uhhi. Pâhzâng gam a Ngaten lui a na lien hi, Lui kânna dingin lui tunga singluong kihlung ding a sui uhhi. Inntengpa in a pute kungah, ‘Tuzîng a i singluong kân uh pen mit nei ahi khu’ chiin a hilta hi. Singluong mitnei en dingin a unpi u’a ahing pei tah un, inntengpa masa in unute in a zui uhhi. Singluong kihlung zuiin inntengpa a pei masa hi. A unpi u’a tua singluong tunga a tuon lâitah un inntengpa in, Tami ahi khula singluong mit’ chi toh thuohin a teipi mong in a sun hi. Singluong hilou in gulpi na hi hi. Gulpi in na sa in a hing kizun tah in a tunga unau sagi tuongte a inntengpa uh simlou in, a unpi un tuipi sua sungah a kelum siengta uhhi. Kawlnuthep in a na hawlkhiet gulpi in singluong bangin lui tunga na kihlung hidân a kigen ahi.

Mangsum a sizou tahin a tate pasal sagite zong a siengta uhhi. Komkim in koima ngâ ding nei lou ahimanin a nuakia kul hi. Komkim zong ta pasal sagi nei nua in bûh neiah nuakia paunah pieng hi.

Guite Mangsum
Guite Mangsum pa Pumgou ahi. Pumgou i chi Thanggou tu ahi. Guitete khanggui suina ah Thanggou leh Lammang a kichi gige pen Mangsum pusawnte unau ahi uhhi. Lamzang khuo ah nieng leh tai a a opzou un Mangsum tute Tedim ah na kisuon uhhi. Tedim a tun chieng un gamtel mama in a kîm vêl a khuot ah sie kâi uhhi. Khanthuom in mang lamdangpi khat a nei zieh in mite’n na ho mama hi. Mite’n a huot ziehun zâuthawng in a kiphuol kawkawi hi. Tha dingin Guitepa leh Samtepa in cilge dingin a nuadel uhhi.

Tedim khuo ah Mangsum lun kisa in pha kisa mama hi. Mangsumte’n Tedim khuo a dou uhhi. Khuo dou a guolnuom kisa a, a lâmlâm lâitah un zîngmawng phalvâh hun in Zo te in thakhat in Tedim khuo a va sim lâizang uhhi. Khodou guolnuom a om kimlai ahimanun gâl dingin um zenzen lou uhhi. Tedimte in amate tha tum a hing kuon Zo te pouma zudawn dingin na kâi gaigai uhhi. Lâmphuol a tua banga, a om kâl un Zo te in Tedim khosung ah mi tampi a na that man veve uhhi. Gâl op lam a theitah un kikouzâh uhhi. Tua bepin mikhat Kampau tapa Tuongngul in a kawltem luka khat toh gâlte lah ah dienglut hi. Gâlte lah a kawltem luka vai chitah a a va vai leh mi tampi a that hi. Khuchiin a gâlte uh tâizâh uhhi. Tuongngul hânsan ziehin Tedim sim di’a a’ng kuonte tâizâhh u’a, mi tampi hundam suoh hi.

Hat lawmlawm hat lawmlawm e,
Ka namtem hat lawmlawm e.

Zo lui suh zatamte aw,
Ka namtem hiem bang hat e.

Ka mel neu e, siellum ka tawi,
Zangsih nung chieng del ing e.

Zangsih nung chieng ka del aw e,
Miza’n lîmsawl bang bêl e.

Zote in Tedim khuo a va sim un Tuongngul zi Chingvung leh a tapa Paulul a hingmat uhhi. Tuongngul thangpai luo mama in, Zo te tungah phuba lâh sawm pai tinten hi. A dei banga Zote tunga phuba lâhna om thei pai lou hi. Kisimna huphul in Tedimte mi tampi mun tuomtuom ah tâizâh uhhi. Mi khenkhat in Lusei gam a Pawibawi va bel pawl om uhhi. Hauzel innkuon Phutthang, Henhong leh Vumtawng lawi in Tedim nuasie in Sieltha khuo a va sât uhhi. Sienthuom, Zomngul leh a tapa Sienphung in Keizang khuo na sât uhhi. Tua bân ah, Sienthuom leh Hauzelte makaina in mi tampi in Lusei gam lut in kho tuomtuom va nei uhhi.

Mangsumte unau leh a pa uh Pumgou in zi ni nei huphul in kihouthei louin kituomkhen uhhi. Pumgou sizou nuain a zipi Awnning tate, Mangsum unau kiphasah un, a pa zitha Ngaining toh kihouthei lou uhhi. A zitha in ama ta Paulunte unau beh deisah in huoituom hi. Khuchia a kihouthei lou luot tah un, Paulunte’n Tedim khuo ngâh uhhi. Ahihangin, a upa Mangsum tungah a naupa Paulun hlasie kisa mama hi.

Khokim a mi ka tuom pien hing theiloute’n,
Dimtui mim phung lunmang nau chi ding hi e,

Dimtui mim phung lunmang nau ka hi sangin,
Zâng simsal lâihên hi leng lungmuongzaw ning e.

Mangsum pen a uzaw himaleh u zaw dinmun a dingsah lou uhhi. Mangsum in Tedim khogei tuom a Tedim Muolsâng kichi khuo va sât hi.

Tâng aw ka da luot man in e,
Tulvum ah sau suong ing e.

Lie aw ka da luot man in,
Kawmpal ah va lieng ing e.

Hlava kisa a a op laiin Mangsum in a laizom tahtah pasal neisa a naunu Laidim ngai in goi hi. Laidim pen a nautumpen ahimanin a u Mangsum in goi se hi.

Tedim Muolsâng a Mangsum a hing phat nawntah in Zote in Tedim a va simna uh phuba lâh a’ng sawmta uhhi. Phuba lâhpi dingin Pawite a na chiel uhhi.

Pâmlou sângsing khiehsah aw mel a dei aw,
A na zîng ve’n mauki’n luimang bang bawm e.

A na zîng ve’n mauki luimang bang bawm e,
Lumsuong tawi leng a lel khupla ngawn ing e.

Pawite’n Mangsum chielna na thukimpi uhhi. Khanthuom makai in Pawi gâl tampi hing kuon dêmdûm uhhi. Zote a va sim u’a, zougawp ngîngêi uhhi. A suohta sun in Khuongnung leh Tonzâng va bêl uhhi. Tuami kisimna in Zo te sietna a tunta hi. Khenkhat in mâlgam a hing tunlaw uhhi. Pawi gam a gâltâi Khanthuom in Tedim gam ahing peikia sawm in kithawi hi. Pawite in a hup tawntung dingun Khanthuom in Pawite kungah sie sung let hi. Tua ahimanin Pawite in Hausa a Khanthuom a pankhietna dingin hu tawntung a sawm uhhi. Pawi gam a pan a Tedim gam a Khanthuom a hing lut dingin Tedim hausa Mangsum kungah Khanthuom in ta bangin kamtâi na sawl hi. ‘Sielpi mâipah khat leh vohtang tûhli khat leh zuthawl tawi in Tungtuoh Lamka bom ah hing na dawn hen’ va ching dingin mi a na sawl hi. Kamtâipa in zuou belap in hici in va chi zaw hi. ‘Pawite in Guite gâl zawsah i hi ciengin, sielpi sagi, zu phelpi sagi leh tângmansi ngân sagi toh Tuongtuoh Lamka bom a ei na dot sih leh a khuo uh ka sim dinga vutvâi suohsah ding hi ing’ chiin zuouthu belap a va genta hi. Mangsum in tua thu a zah chiengin da mama in, ‘Zan khat thu in tua zaza nga zou sih va’ng’ chi in zau mama hi. a zau man in a tâimangta a, Khuongnung khuo a Thangsîngte a va bêlta hi. Thangsîngte’n voh khat Mangsum a na gaw in kithukimna a na nei uhhi. Thangsîng suon leh Guite suon pouma sila a kinei lou dîng, sa le gâl a kihutuo ding, meikhu lienzawzaw kibêl ding chiin a na kithukim uhhi. Tua zouin Thangsîngte’n mâlgam Aibulawn ah Mangsum a na hlakheta uhhi.

Simgam ah Mangsum hing kile kia hi. Khanthuom in Mangsum na gîng mama hi. Khanthuom in Mangsum kungah ‘Tedim khuo nang luo kia ngeingei leh Khomuol ah na lutang ka tâ dîng’ chiin thu zasah hi. Mangsum patau in om thei lou hi. Malgam lam a Phaitong khuo ah Mangsum hing pêmkhie hi.

GOUKHOTHANG GUITE
Guite Mangsum in Phaitong a tunzou nua in mun tuomtuom ah pêm kawikawi in atawpna ah Muolpi khuo hausa lien khat in va tou nawn hi. Mangsum in tapa thum; Goukhothang, Kamlien leh Phungpum leh tanu khat Niengvum a na nei hi. Lamzang khuo ah kum 1821 A.D in Goukhothang na pieng hi. A nu Phuoizang Guite tanu hlâh Hangnieng ahi. Guite khang ah Goukhothang khang 22na hidan in na kigen hi. Muolpi kici Khanthuom in Thadoute a hawlkhietna khopi khat ahi. Muolpi khuo a Goukhothang a lut lâiin Muolbem khuo ah Zapau leh a tate, Sihzang khuo ah Khuppau leh a tate , Saizang khuo ah Gohpauleh a tapa Thuomthangte, Tedim khuo ah Kamhau leh a tapa Khocin na lunpha mama uhhi. Tua hun laiin, Tonzâng ah hausa dang na om nai louin Manlunte na hausa uhhi. Meitei lah a a lengpa uh Phaipi ah Chandrakirti leh a tapa lun in pha mama uhhi.

Muolpi hausa Goukhothang pil in kizen mama hi. A sah a hlang in gîng in, koima’n ama va sim ngam lou uhhi. Lousau hausanu Chingpau in sa leh gâl tam toh kikawmtuona hasa in Simlam a a sanggamte puikhie a mallam a pêm dingin Goukhothang in Meitei lengpa toh kimeltheina dingin palai na sawl in, Saiha leh sum-eng kuong hlâh vangin kihoutheina pieng tuon lou hi. Tua hun laitahin Britishte in Meiteite kâikhawm in Luseite(Lalbura) a na dou uhhi. Khocin zong Luseite dou dinga a kilawp laitah ahihi. Muolpi khuo a panin mallam zuon in Goukhothang leh a lawmte hing kuonkhie uhhi.

Kum 1871-72 A.D a Meiteite Pawibawi(Luseite) sim a na kuom ahing kileka lam toh Chivu ah Muolpi a kipan hing pei Goukhothangte na kituokha uhhi. Goukhothang in tapa li nei a, a lah u’a upapen Sumkam ahi. Muolpi a panin Sumkam heu in Tonglawn gam ah khuo bangza ama hiei khat ahing sât uhhi. Sumkam zeng(zaw) a kum 1893 in na si hi.

Muolpi khuo a pan a Goukhothangte ahing kuonkhiet laiun hici bangin lunggelna na nei hi. Mallam a pêm a lem leh pêm ding, a lem lou ahileh Lousaute zong a unpi u’a, simlam a kilekia ding a tup ahi. Lam kâlah zan khat ahing gieh chiengun a lungnopmawna ding uh bangbang ahiei a om hi. Gulpi vom lienpi khat in a peina lampi uh khâhtan in na kizan hi. A zawpipa uh khat in Goukhothang kungah, ‘ Gulpi in mabang peina lampi a khâhtan chiengin pen vângsietna, dongtuona, inngapna, lougapna tungthei ahi. Pei têitêi da mai in’ chiin na gên hi. Goukhothang in tua thute mangtalou in na pei têitêita hi. Chothe munpi khuo ah ahing tung hi. Kamhau si nua thu himaleh Meiteite in Kamhau toh kithukup a kou Meiteite hing dou tum na hi uhhi’ chiin Goukhothang na ngaw phei uhhi. Meiteite in Lousaute gâl daitha a zangin, a peikhiet ding uh phal lou ahi ban ua’h thaulawng sawm leh ni na pie uhhi.

Goukhothang in a sanggam Lousaute puikhe theilou ahimanin ama nuazuite toh Muolpi lam zuon in peikhie nawnta uhhi. Meiteite toh kimeltheina dingin saiha leh sum-eng a piehzou ahi ciengin Meiteite in bangma hing law sih va chiin lungsim na nei uh hi.
Meiteite in Luseite va sim zou hing kile lam un Chivu ah zangieh uhhi. Chivu a Meiteite giebûh Goukhothang va haw kha hi. Meitei gâlkâpte makâipa Ngameingam kcihi pen Sana Koireng ahi. Meitei in Goukhothang a na mat bawl uhhi. A chi tungu’ah bangbang hiemzah zahthei ding a puo ei, chiin na maipai uhhi. Thauvui, thautang, tem, hei, thal, tei, tuhkil leh lingkheina a zah âhkhagu tanpha a unpi in, a na lâhpiehta uhhi. Nidanglai in pasal a gamvah ciengun a thungkuoh(sakhau) ua’h khauzen saulou a puoh let uh, amate gâhna ding Meiteite’n a zangta uhhi. Mi dang nautang teng hlakhie in amate Phaipi lam ah a pota uhhi. Phaipi ah Goukhothangte a khum chimit uhhi. Chivu a Meiteite’n Goukhothang a na matzou un ahing peipi u’a, a kawng a siakhau khisa in lam tungtawng in lam ahing zawpita uhhi. Phaipi a tuntah un, Milawngte inn ah a mante’n Goukhothang zu a na dawnsah uhhi Tua zouin Sana Koireng kunga a tunpi suongkul(tân-inn) ah Goukhothang a khumta uhhi. Da kisata luo in Goukhothang in la tampi a na phuo hi. A na laphuo khenkhatte tam aneiate ahi:

a) Zanglei tuoltuon sunni leh laizom,
Zata’n lel a sinlai giel bang khing hi e.

b) Vangla namchih mimphung ka huoina’n,
Tuonglam tungah pheiphung suon khiel zou ing.



a) Teitui vontawi ni bang lunte’n,
Siel zin bang hong hawl hi e.

b) Siel zin bang hong hawl hi e,
Muolhem ah ni tâm ing e.

a) Sung gilkiel vangngai tam siel ing,
Phaksap ah tun aw chi ing e.

Namchih phungvuol ka huolna’n,
Phaksap henkol khai ing e.

a) Gilkhang bu-al tuom a khum bang,
Dou in tuom a khum hi e.

Tangguol houlung i chiem zong in,
Dou hilou zinmang hi e.


a) Von in ka zalmang sie chie e,
Lenmuol khumpi zal ing e.

Sumlu langmei zanglei dawn,
Saumang kammei suok hi e.

Muolbem hausa Sukte innpipa Zapau zi i chi Goukhothang sanggamnu ahi. Zapau in zi Ningvung in zong Goukhothang a matna uh thuoh tungtuon ahihangin, Guite kuol leh Sukte uh pumpi in khawhsa in thangpai mama uhhi.
Tân-inn a Goukhothang a khum chimit chiengun ama zong thangpai luo mama hi. A thangpai luot man in a samtum âtkhie in Muolbem khuo a a sanggamnu Sukte innpinu Ningvung na hlâh hi. A samtum âtkhiet pen a la toh tabang a kithuo khat a om hi.

Thei bang sen phaiva loh a palchih tuonna,
Mim bang pienpi Cînmang in na vel aw.

Mim bang pienpi Cînmang in na vel inla,
Vangkholai ah sawl bang in na lel ve aw.

A u Goukhothanng a kipan a samtum leh lagui a mu ciengin kipah leh henemna a pien nah sangin dana leh hlasietna a uong sem hi. Muolbem hausanu Ningvung a panin tabang in a da luot thu la in a hing luongkhie hi.

Mim bang pienpi Cînmang in ka vel zong in,
Simthu pheilam banga zang lou ding hi e.

Sunkim lungzuon tuoi Thang aw kong siel chiengin,
Na cîn lienu’n khamkha’n veilaw ngawn ing e.

Goukhothang leh mi dang a matte uh hladoh dingin Muolpite’n Meiteite kungah a va ngen uhhi. Meiteite’n ‘Na gâlmatte uh na hing hlakhiet masah sih u’a leh koima ka hing hlakhethei sih ding uh’ chisan hiau uhhi. Goukhothang hlakhiet teitei na dinga a va ngetnget laiun Meiteite toh kilemna leh kimeltheina dinga saiha leh sum-eng kuong a pieh thu a gen uhhi. Meitei lengpa in, ‘ Nou sum-eng leh saiha bangma ka theikha sih’ chiin a na dawng hi. Tua tahin Meiteite kungah a ni dang a Goukhothang in a palai a a sawlpa uh sangâh palai dan theikhie in, a kellu phumteng a’ng dawhkheta hi. Chimaw in Meiteite kunga palai va kuonte hing khutsam in lawsam uhhi. A nua in sawt louin tân-inn sungah Goukhothang a’ng sita hi. A sina bang ama hei khat a’ng kihil hi. Guite hausa leh Sukte hausa a si chiengun vannuoi a a kihilna dingun niguikuol a om let hi. Niguikuol a mu chiengun Sukte-Guite vannuoi in Goukhothang sina thu hichiin da mama un mau uhhi. Goukhothang zi Chingpam leh Muolpite in niguikuol a mu tahun patau in la a na phuo uhhi. A la phuo khenkhatte tamte ahi:

a) Kha na pham hi’am aw dit zozâm aw,
Thangvan sunni a tanglai khim in zig veh,

b) Zangkhen kawlchieng lam bang ngahna kieng Thang aw,
Lam bang vel in phuolgie bang zunzun ing e.

a) Tuoi Thang aw kha na kiehni’n,
Sunni zoupa bang muol e,

b) Sunni zoupa bang muol e,
Tung thangvan sawnsan bang e.


a) Khokim a mang kha a pham ni’n,
A hilna kuom omlou e,

b) Ei aw zuopa kha a pham leh,
Sunni lâikuong um hi e.

Muolpi khuo leh a kimvel teng patau in saltangte ve dingin mi sawl uhhi. Mi koima toh a ve a kuonte kimu lou hituoh hi. Meiteite in Goukhothang si thu a na hil uhhi. Melmu koima va nei lou in hlitui naptui toh Muolpi lam ah a vete hing kilekiata uhhi.

a) Chin kamkei leh tuoi dawng in thâng bang ve e,
Mel kimulou tongdam nau bang sang ing,

b) Mel kimulou tongdam nau bang sang ing,
Chikleh puoksing bang a tung ve dieam aw?

Kum 1874 in Meitei leh Sukte-Guite kal thu ah kihoulimna chidan khat na pieng hi. Gâlmat kipetuo in , Goukhothang tapa Sumkam zong Meitei in hlakhie hi. Gâlmatte lugu kihlentuona na om hi. Sumkam in a pa lugu leh gu dangte puo in a inn lamah hing peita hi.

a) Zanglei tuonngil kei hi’ng e,
Sumlu puonvai in puo’ng e.

b) Sumlu puonvai in puo’ng e,
Vuol aw na taikim na’m aw.

Meiteite in Goukhothang a mat ziehun Guite leh Sukte hih thangpâi mama uhhi. Lemna leh muonna dei a Khocin a pan laitah a Goukhothang a na mat uhhi. Tua ahimanin, a khonung gu a na mama hi. Kilemna a op nah sangin Khocin in zong Meiteite toh ahi’am ahisihleh Mangkangte toh ahi am, lemna bawl bangma a kul khonung phing sih chiin phuba lâh a habawl sâm hi. Phuba a lâhna u’a, la khenkhat a neiah tamlou hing kipie hi.

a)A khuong ka lâh Lunvum khuong,
Khodâng mangpa ka kaina Ailien u aw.

b) Khodâng mangpa ka kaina muolpi laiah,
Thang na e, Ailien u aw.


a) Zuo toh henkol ka khaina zanglei dawtam,
Lung ka hena zanglenvui ka kaisieh e,

b) Khuo muol tulta naneu daw ah,
Zang sunni ka awisah e.



KHANTHUOM
Suhte tângthu kipatna Khanthuom a kipan ahi. Khanthuompa Mangkim na hihi.Amaute Muolbem khuo ah a na têng uhhi. Khanthuom neulaiin Mangkim in Khanthuom a na sisan a, a nu toh taga meithai in na hing leh na khosa uhhi. Khanthuom a senlâi a patin mi kitup mama leh uhpi hina lungsim na nei apai hi. Zu leh va a lawmte matsa pan a lieng na nethei zel hi. Upate in hing et chiengun tampa a let chiengin mi tung a tuong leh mi thuohla en hing hikha va chiin na huphul mama uhhi. Tua guoh hilouin, Khanthuom in mang lamdang khat na nei hi. Tua a mang in Khanthuom pen Singzabuong(mawngpi) in na pou kêi hi. Tua singzabuong kungpha in, gapha in va chinteng in gapha ne in a kung ah kiluoi bawm kêi uhhi. Khanthuom opdan leh a mang ahing gel chiengun Guite innpite leh Samte upa khat in Khanthuom hing lien leh kithuohzou lou ding hi chiin a tuot uhhi.
Tua ahimanin, Khanthuom sietna dingin vai a hawm u’a, pummat a, na hing ge sawm uhhi.
Tam hun in, Khanthuom kum 12 tuom pha pan ahia, tua ama kibawlsietna ding thuguh ahing thei chiengin Mangkholien nu a belna pan kihliemmang pai in, a zan zan in a taimangta hi. Khanthuom in Langza Manlun a va bêlta hi. Manlunte in siel khat na tha uhhi. Manlunte in Khanthuom a phuolthei dandanin na phuol uhhi. Guite in Khanthuom tha dingin na nuadel pai uhhi. Manlunte in sûtpi phung ah Khanthuom sêng kikhukhum in a na phuolgu uhhi. Guite pawl hing pei tah un Khanthuom opna kan pai uhhi. Manlute in, ‘Na utna munmun insung teng sui unlen, ahi’nlah, ka sûtpi pphung a sêng kikhu pen pusa biehna ahi ziehin khoi sih un’ chiin innsung zousie a suisah uhhi. Ahivangin, bangma a mu sih uhhi. Gungal Pawi gam a Dallang khuo ah Manlunte’n Khanthuom a na hlamang hiau uhhi. Dallang khuo hausa Khuongceu va bêl a, a tuosietna thuteng a va hil hi. Gungal a tun chiengin Khanthuom in la a phuo hi.

Phampham in nong chi zong phamna banglou e,
Len a tumthang heh zawngsâng sangzaw’ng,

Asing leh ah zawng bang tuonsiem leh ing e,
Tangkhau lel a bâk bang kai siem lel ing e.

Langza Manlun in zong tabangin Khanthuom la na phuo uhhi.

Ommuong sîngta a pau in e,
Bu-al bang get va’ng chi e.

Ka nuom lou e lun vontawi hi’ng,
Dal khuo ah zin bang hla’ng e.
Khanthuom in anu Lawmdim kungah zi nei ding pha a sahpi leh sahpi lou a dong hi.
A nu in lem a chipi ciengin Kaihmang tanu Gohching toh na kiteng uhhi. Khanthuom in ta tampi Kamhau, Paukam, Gohpau, Zakhai, Zapau, Khanzam chite a nei hi.

Pawite(Taisunte) kunga Khanthuom a gâltâiin Pawite va thuzaw zou hi. Pawite in Khanthuom pen hausa banga ngai in, hausatna Muolbem khuo ah peisah dingin na thukimpi uhhi. Tua dingin Pawite lah ah Khanthuom va toukai in behieng kum in Taisunte lah ah siel khat kai in, sie va sung gigie hi. Tami thu pansan in British hing khanlet chiengin Taisunte in, ‘Suhte in siel sie hing pie in hing toukai ahi chiengun hausa a pang ding hi ung’ chiin phu uhhi. Ahivangin, tua hiel tan pen Britishte’n phasalou uhhi. Pawi gam ah Khanthuom sawtpi a va vaithâm a, a tapa Kamhau in Guite tanu Chînngul toh a na kiten un zong Dallang hausa Khuongceu in thupitahin na loppi hi, chiin na kigen hi.

Khanthuom in Pawite thuzaw in Pawite tampi toh mallam gam Tedim gam hing lut uhhi. Khanthuom in tabang a dou leh kisimpite Thadoute leh Zote ahi deu pen hi. Lusei leh Zahaute a na douna thute gen ding tham om lou hi. Khanthuom tapa Kamhau in Guite tanu toh a na kiten zieh hikha maithei, Guitete toh a kidouna zong gen tham a om sih hi. Khanthuom in Pawite huna toh Zo leh Thadoute hawltou zel in tua mun awngteng Guite leh Suhte in luotou zel uhhi. Guite khuo leh tuite bel khenkhat omden in Khanthuom lah ah kipekhie u’a, a dangte in Guite nuazui in lâltou zel uhhi. Tabang a mallam a lâltou khenkhatte hing kilekia zong om zepzep ve uhhi.
Suhte hausa chingthei ahi hiel chiengun Khanthuom pen kum 1840 tuom in a’ng têh mamata hi. Khanthuom a si ciengin Muolbem khuo ah ngaina bang a kosa tampi kigou in, kilâm dieldiel a, a si nua a ni kopkim lou ni in na kivui hi.
Carey leh Tuck in Khanthuom gâlhât ahina tabang in a na giel uhhi.
‘Thadoute in Khanthuom a lel hielma iun nahpi in dou u’a, Thadoute khote haltum sah sieng uhhi. Zo te ahileh pau lou hiel in kipekhie hi’am ahileh kei leh Suhte delphâh louna gam ah tâimang uhhi. Ahihangin Guite toh kidouna himhim a om kei’ The Chin Hills Vol.I pp 119 1896 reprint 1976 Calcutta

Khanthuom tapa guh lah a upapen Kamhau ahi. Kamhau leh Tedim khuo a ngâhnu melhoi mama Chîngngul na kiteng uhhi. Kamhau in zi a nei chîl in hausa hi nailou hi. Tedim Phuoizang khuo pan Chîngngul puikhiet ahi laiin meilum in mou puite tuom in zui na kichi hi. Tabanga Guite tanu hlâh meipi in hing zui chiengin Guite khuo leh tuite in lamdangsa in patau gawp uhhi. Guite hausa hi u’a, Suhte gal leh sa a minthang panpanta u’a, Guite in a niel ngamlou man u’a, Kamhau kunga Chîngngul a hlâh uh ahizaw hi. Tuaziehin Guite vangletna teng Chîngngul in na pokhiet in Suhte na pieh bangin na ngaisun uhhi. Tua ahimanin, ‘Nidang sangin i vang kiemzaw ding hi’ a na kichi uhhi.

Muolbem hausa Khanthuom a si ciengin a tapa tumpen Zapau in a pa gou na luo hi. Khanthuom ta tâpen Kamhau in Pawite zieh leh a pa Khanthuom ziehin Tedim hausa hina na ngâ hi.A sungte Guite toh kidou hilou napi in simmawbawl in khel gamtat hi. Gamgi khen ding chiin Guite hausa sutpi khuom bul chin ah inn mun kigi kihlung hi. Guite hausa in kihaupi tuonlou ahihangin nuom sa lou uhhi. Kihau tama uhleh mangpipa toh kihau ding u’a, damdam in mallam zuon in na lâlkhie uhhi. Tabanga Guitete pêmkhietna khuo leh gam Kamhau in na luo zel hi. Tabanga Kamhau in ahing uhna gam leh mite Kamhaute chiin a’ng kiminvawta uhhi. Tuachiin, Muolbem a Zapau uh gam leh mite Suhte chiin a’ng kitheita uhhi. Guite uh khuo leh gam, tua mun a tengte Guite chiin a’ng kitheita uhhi.

Kamhau in tapa guh na nei hi. Tuate lah ah Khocin in tapa nei lou in khangmangta hi. Kamhau tapa dangte; Zatuol, Lienthang, Thuomlien, Thangkhopau leh Haupumte na hi uhhi. Suhte be ngaina pen nauzawpa inn ngâh leh gam luo hi. Tua ahiziehin, Khanthuom in a tapa upa Kamhau a inntuondoh a, sagaw in Lamzang khuo ah a inn tuonsah hi. Tua ni in Khanthuom in tam la na phuo hi.

a) Tângni bang ka sât laitahin,
Von mâng guo bang tuonsah ing.

b) Von mâng guo bang tuonsah ing,
Damtui gam bang mângsah ing e.

Kamhau pil a siem in a uhna gam kêh lienlien in tua bang a gam kêhna teng ah sie na kâi hi. Pawi hângte na chiel zel in Zo te khuo teng va bân sim zel hi. Gungal a Nunglui leh Chivu kâl zong ama gam na suoh hi. Kamhau in a uhna sungah sie tuomtuom giet tah na la let hi.
1. Gam lou hlaw man tângsêu
2. Khosât a tênman khokhat in behieng kum tengin siel sie sung uhhi.
3. Gan khawi man, sa leh gal aina ah inn salieng.
4. Kosa sa ah sabâ khat dâh sap kichi.
5. Gan zua sum dangka pêh khat Siellieng man.
6. Gamsa matte pan in Gam salieng.
7. Innsuon chin in kumkhat in tûhtha leh khâltha khatvei chiet leh,
8. A lâlkhete lah ah inn kha leh lou kha tâng ahi.

Kamhau pen mi pil mama leh gâlhât mama mi na hihi.
Khuo tam mama na zou in a uhna neiah na lalut let hi. Thadoute leh Zo te zou in mallam ah na hawlkhetou hi. Khodang tampi in a na bêl u’a, a uhna ding un midang sangin deizaw uhhi. Kamhau in Kawlte, Luseite leh Meiteite a simna thu tampi om hi. Ama hun in, meithal(thau) a kizangta hi. Meitei, Lusei leh Mangkangte tanin Kamhau hatdân, a zauhuoidân leh zawha dan a theitum vilvel uhhi. Kamhau hun in Meitei toh kidouna thupi mama hi. Meitei lengpa in gâlkâp 200 leh Thadou 100 toh Tedim khuo lu dingin kum 1857 A.D in Phaipi pan kuonsuh uhhi. Tabang a a gâl nei uh doupi dingin Zapau uh, Guite uh, Sihzang uh leh Kamhau uhte pankhawm ziehin Meiteite nâhpitahin na guollel uhhi. Tua kidouna ah Meiteite nâh guollel un, gâlkâp 3000 suohta in 200 vâl mangthang un kigen hi. Tua ciengleh, Meiteite lah ah pan Kamhaute in thaulawng 287 a na lahpieh uhhi. Tuate vangin Meiteite in ei singtangmite pen Hau khawi ei na chi uhhi.

Kamhau in a khuo leh tuite tungah bitna leh muonna tun in hoitahin kum 20 sung vai a na hawm hi. Khuo tawmnou tunga hausa leh uhpi a na pan sangin khuo tampi tunga hausa leh uhpi a na pan ma siemzaw in, gam pumkhat suohsah hi. Kum 1868 in Tedim ah Kamhau a na si a, tua mun ah na kivui hi. A si nua in a tapa Khocin in a gam luo in, vaihawm in na pang hi.

KHOCIN
Kamhau ta tumpen leh Khanthuom tute lah pan a neupen Khocin upa min Haupum ahi. Khocin in ta pasal na nei lou hi. Tua ziehin Suhte ngaina bangin Khocin upa Haupum tapa Hauchinkhup Tonzang innpipa minthang mama in Khocin gam luo hi. Kum 1876 in Pawite(Huolngou leh Zahaute) in Tonzang va sim uhhi. Khocin in vai hing hawm pat kum 1871 in Luseite doupi dingin Mangkangte a na ciel uhhi. Meitei lengpa in zong Luseite(Vannuoilien) doupi dinga a zawlna in tâubêl lienpi khat Tedim ah a puoh uhhi. Khocin in gâlkâp tampi kâikhawm in Tedim pan Champhai (Tamphai a chi uh) ni ni leh zan khat lampei in kuonkhie uhhi.Champhai ahing tun ciengun kulpi hoitah in a khuo na ki-îmbit hi. Kul hoitah a bawlsa pansante dou dingin na kisa uhhi.
Luseite in Khocin leh a pawlte opna zan in a va khumta uhhi. Zan khomiel lah ah tua bang um chibil a omte kigelkhie uhhi. Khocin pawlte tam mun ah mi thum a si u’a, mi li a na liem uhhi. Luseite zong mi thum na that uhhi. Mangkangte thu zawsa a Khocin in Luseite a dou gige laiin Meitei gâlkâpte’n Guite Goukhothang na man uhhi. Goukhothang na matna uh thu in Guite kuol leh Suhte kuol pumpi a na dasah in na lungzîngsah hi. Meiteite toh kikal guoh hilouin, Mangkangte toh kikal zong na sesah hi. Aziehpen, Goukhothang pen Khocin a dingin a pu tehteh a na hihi. Khuci in Meiteite tungah Khocin lungkim nawn lou hi. Goukhothang gu leh Meiteite saltângte kikhentuo ahi ciengin phuba lahna dingin Khocin in Meitei gam simthei zel hi. Meitei gam teng leh Meitei lengpa pang bel, Kabui, Kom, Thadou leh namdangte tungah Guite leh Suhte pang tuachiin khuthla uhhi. Tua ahiziehin kum 1894 in Muolpi gam ah Meiteite lemna thugen dingin gun dung zuiin na haw uhhi.

Khocin in vai a hawm laiin Kawlte toh kidouna tampi na om hi. Kum simsiel in phaizang a Kawlte opna a va sim paipai uhhi. Thadou leh Guite bangin zong Kawlte sim zel uhhi. Khocin pen Kawlte lah ah kitulut ngailou himhim na hihi. A u Zatuol in Kale gam uhpa Kawlte lah a pan saiha na sângkha ngai hi. Tam pen Kawlte toh kizawlna lahna na hihi.

Khocin vaihawm tawp lam in a sanggamte ama uh leh ama uh ângsung khuolna ziehin bâna leh nawngkâina piengsah hi. Amate in a khopi tâisan in khota ah na om u’a, khuhpi a busun leh salieng pelut louin a na kituom nêh uhhi. Tam in munpi khat nei a, vaisaina nei lou ahimanun bâna lienpi na tun hi.

Ngaina bangin Suhte in Guite tanu hlâh zi dingin a la let uhhi. Kingai leh kidei thu hilouin hausa leh hausa in kizopna dingin zi leh pasal di’a kipui ma ahi uhhi. Guite tanu leh Suhte tapa kipui zel pen pute tanu toh kiteng china zong ahi sâm hi. Neita zong kichi ahihi. Tua vangin Khocin in Muolpi a om Guite Sumkam naunu(innpite tanu) a na hêl u’a, na kitenpi hi. Mi khenkhat gendân in Khocin pen kêngbâi lenglong khat na hihi. Tuaziehin Sumkam naunu Lunman in Khocin toh kiten pen a lungtung thei mama lou in na gen uhhi. Suhte innpite zattâtna in utlou pipi in Guite innpite in zong Suhte innpi ah a tanu uh hla uhhi. Nu leh pa khuo leh tui hoi nading chiin Lunman zong lungtung loupi ma in pasal nei dingin na kuon sâm hi. Hun hing pei zel ah lungkim thei mama lou, kinuale ding lah hithei sa louin, Lunman in tau leh hah a, a butte suo louin tualeh puonsil nîhtên hlêh louin na lumthei zel hi. A tawp ciengin Khocin zong lungthah in a zi toh la in na kidawng uhhi.

Khocin: Ami kitawi phung in lam bang tawi ve’n,
Kei zong ka siellum nou toh kitawi ing e,

Kei zong ka siellum nou toh kitawi ing e,
Kim bang pienna ka phung lunlai siel ing e.

Lunman: I sielsiel a ei phung min i siel tahin,
Tuon a kei pupa ma mângzaw ding hi e,

Tuon a kei pupa ma mâng zaw ding hi e,
Mi phunglun peu ângkawi ding lungsit ing e.

Khocin: Tuahmaw ânglâi damtui bang ka sim kuon in,
Bu-al khuon a leido lâl nawnou bang e.

Bu-al khuon a leidou lâl nawnou bang e,
Tâng ka sinlâi sahduong zîn bang lîng ing e.

Lunman: Lungtulou ânglâi a ka sie zanchin sal bang lâiah na sa’ng,
Mimphung leh tun lun aw simthu lel ve u’aw,

Mimphung leh tun lun aw simthu lel ve u’aw,Lungtu bu ânglâi leidou gam zangnou bang e.

No comments: