ZO CHINTHU PAWLKHAT

Click below to see the photos of Seminar on Zo Dictionary and Linguistics held on 8 Dec,2007 at G.K-I:-

http://picasaweb.google.com/ZOLANGUAGE

I)Pu.Zo tângthu tuonthu,
II)Phuthil leh Nântal Tâumûi,
III)Zolate leh
IV) Zolâi Simpatbu
Link blog:- http://zokuawmthawn.blogspot.com/

PU. ZO TÂNGTHU TUONTHU

Ei singtâng gam a têng eimi a tamzawte’n Khûl a pieng i hi uh ci thu pen leh gên bul pen in i nei uhhi. Khûl a, pieng i hilou uh thu pen adiehdieh in,ei Zo mite’n i theisiem dîngun deihuoi ka sa mama hi. Ahi’n Tibetan ,Tibet gam leh China gam i ci pen tulâi in lênna toh nai 4 nai 5 sunga tuntheina himaleh gamla mama a leitung tawpna lam cithei ahitabou zieh in ipu ipate’n Leimidawng a na kipieng,Khûl a, na kipieng a cithu zong ngaituo lei cithei mawng khat ahina hi.

Gên panta vâi,Tibet op lâiin i Pu Kazien in tapa khat ang nei in a min Kachin ci’n a’ng phuota hi. Tualeh a bân ah tapa khat ang nei kia in a min pen Sinza ci’n a’ng phuokiata hi. Tuana kuon in, i Pu Kazien pen hing kingaituo in atâte khan khuolna’n gamhoi gampha khat ci’n a’ng kigêltuota hi.Tuana pat in hing peisuh in Indo-China ah khang 2(ni) bang ang têngin, tua mun ah lungkim nâilou in, hing pei suhsuh kia in Tânluon gûnpi hing kântan in Kawlgam leh Shangam, kiciin tah ah lei hoina tui hoina lou dawnna ciin tua mun ah giephuol a’ng sâtta uhhi.Tualeh gamthâ hawthâ sât dîng cia, âhluitang san khat a’ng puoh uh pen, âhkesân(âh kêng sân) kawmna in ciin ang that u’a, tuaci’n a’ng huon minta uhhi.

Tualeh i Pu Kazien in, i ann minta ahi zieh in i ann thuana dîngin, tualou nâta dang mawngmawng hoi nanleh ,hing lou sih gêl in, theibate lousie, nâta dang a ann nêh pen a kiguithei hi ciin atâte gêl hil in a sawlta hi.

Mucilângpi

Tuaciin Kachin in zong a pa Nâmpi lain, “ Pei aw” ci in a nâupa toh a kuonta gêl hi. Khucia theibate a’ng suisui gêl leh, muzouta lou in a’ng kikhenta gêl hi. Tuacia a’ng sui tuoh gêl leh, a ta a nâu vâna dîng nêh leh tâh sûi a om Mucilângpi in,ei Pupa Sinza pen ahing mu a,a man pai a, vân lang ah,a tou lênpita a,tuaciin a bûh sungah a tuttouta hi.Tualeh, a upa Kachin pen a nâupa muzouta lou in a lungkham mamata hi. “Ka nâu a tuhna a mênna theiloupi in peita leng ka pa’n ei na ngawn dîng ahiziehin” ciin a nâupa sui a’ng kipan kia in a’ng vâhvâh leh gim mama zâng mama ta, ahiziehin,singpi lien mama zung pawng ah pua kawm in, kingam in khui! ci kawm a,a’ng dâhtou leh,tuami sing dawn a,mucilângpi bûh sah khat a’ng muta hi. Tuami bûh sah sungah a upa om ahi ci a’ng theidoh a,a’ng muta hi. Tualeh, Kachin zong a’ng kingaituotuo in, “Kikou leng lah keima na ngawn ei manta dîng ahi ciengleh ciin a pa opna sui a a’ng peipei leh a pa muzouta lou in Kawl khonou khat ah a’ng tungta ahi.

Tualeh Pu Kazien in zong atâte gêl pen sûn 9(kuo) zân 9(kuo) ngâh a, a’ng tun tâh lou ziehun Lâng sângpi khat daw in tuami tungah Kachin sâilung leh a tâte gêl a, a ann khet pen,a’ng khânpieh a,tuaciin pei dîng a’ng kisata hi. I Pu Kazien in a peikuon in phuisam in gam a beta hi. “Phî! Ka tate gêl,gamthâng mat na hi leh hing hlata’n,haw thâng mat na hi leh hing hlata’n” cia phui a samsam vângin a kikouna a om tuonta lou ahiziehin,a’ng peisuh in, Mandalay hing peisuhsuh in,tu-a a tênna mun ah a’ng têngta a; tuni dongin KAZIEN state KAZIEN GAM ci in a’ng omta hi.

Tualeh nikhat ni in Pagan khuo a om Kawlte khat kia pen, gotuoi suia a kuon leh Mucilângpi’n a na man kiata lêulêu hi.,I Pu Sinza pen mucilângpi in a na mat têi vângin munoute nêh dîng pen sazuh luong,sakhi luong a ûi a thanpi a vûm den a,ne sieng zoulou uh ahizieh un i Pu Sinza pen munoute kawmkâl ah,dambit in,na om na lâilâi hi.Kawlpa zong a mat vângin munoute gilva na lâi ahiziehin munoute leh mucilângpi’n donse lou in, tuaci’n munoute hla kawm ah, a kibutuo gêl hi.

Tualeh Kawlte pen gam a va cieng un a kawng u’ah nâmsua khat têitêi a siet let uhhi. Mucilângpi’n Kawlpa a mat a,a lênpi a,bûh tungsawn lâitah ah, Kawlpa’n a kawnga a siet a nâmsua pen,kesah masa in,Pu Sinza mâitang sontah ah,a tu a,tuami nâmsua pen Pu Sinza in a na tungpai hi. Tuami nâmsua a’ng tawi tah ciengin Pu Sinza a’ng kingaituo in, “Tu’n mucilângpi hing tung ta leh ei hinkhawi nawnlou dîng ahi ciengin leh,thatzouta sih nanleng zong,a hlamul khat bêh kâukhe zou têitêi leng ka sin ka lungdam dawm va” ciin a nâmsua tun pen a zûnta khian hi.Tuacia, a kingaituo lâitahin,mucilângpi’n a bûh a’ng zuon a, a tu dîng a’ng kisa ta hi.

Vângphathuoi tahin Pu Sinza pen a tokhi(tawkhi) ngat khelkhel a,tua mucilângpi a’ng tuh tahin ama’n a tokhi a sunvang pai a,tua tahin mucilâng pi a thatta hi.Tualeh,Pagan khomi Kawlpa pen a’ng tunlou langkalsie ni 7(sagi) a’ng cin tou tâh ziehin a sui dîngin a khomite a’ng kuonkheta uhhi,a’ng suisui ciengunsing dawn sâng a aw kikou a’ng zata uhhi.Mucilângpi bûh sah tungpan a aw kikou a na hihi. Mucilângpi na shizou ahiziehin munoute hla kawmkâl pan Kawlpa leh Pu Sinza kikoukou tegêl a’ng muta uhhi. Tuana pat in a lâh dîng dân a’ng kikumta uhhi. Khâu septou lei lah kitut zoulou dîng hi a,a sing phua dîng ci lei lah amani guoicîmta dîng u’a,ciin a datmaw leh beidong ta mama uhhi. Tua lâitahin Kawl pilpa khat in,“ Tu’n pei unlen tami gam sunga guo a gol penpen,asâu penpen leh gam khâu tou mama a,khau mam,sâu mama va sui ta un” ciin a sawlta hi.

Tua ma bang in a’ng tutta u’a Kawl pilpa’n, “Tu’n singtawng khat ah a khâu vielviel un len tuazou in a guo pen lei ah phut un” a cita hi, tuazaw tahin Kawl pilpa’n a tunga gêl kûngah, “Na en gêl in tu’n a guo ka’ng kuoi dîng u’a ka’ng hla ciengun,a guo a’ng kipêhtou dînga singtawng a khâu pen a’ng kihlamtou dînga nana manpai dîng gêl ahi” ciin a kithuhil u’a tuaci mabangin a khâu a na manpai gêla khâu kihla kawikawi i na khâu zutsuh in tuaciin a’ng kumthei ta gêl hi.Tuaciin Sinza in Kawlte nuazui in Pagan khuo ah a’ng tungta hi.

Tuana kuon in i Pu Sinza hing kingaituo in, “Tami khuo ah hi cici mawh leng ka u leh ka pa’n a shi a mang ei cita dîng hi” ciin a u leh a pa sui in a’ng kuonta hi., tuana pata a’ng suisui leh Pagan khogei Kawl khonou khat ah a’ng kimutuota gêl a, tuana patin a pa uh sui dîngin a’ng pei u’a a’ng suisui gêl vângun muzouta lou un Pagan khogei Kawl khonou a’ng tungkiata gêl hi.Tualeh a u ta gêl in a’ng kikum gêl a “Bangbang hitaleh i opna te’n ei muda ei ensan tuonlou a, ei ît,ei ngâi veve uh ahi ziehin hiciin om om tadi vai” ciin a’ng kithukimta gêl hi.Tuaciin a’ng omta gêla, i Pu Kachin in zi a’ng nei in ta pasal khat a’ng neita hi,tualeh nâu min dîng a’ng kikum gêl a. “ I nu i pa min mangngil na leh sahmaw na hizawlou in mucilângpi bûh sunga na op lâitahin ka hêna leh ka thangpaina lienluo ahiziehin KUHÊ hisah vâi” ciin a phuota gêl hi.Kumkhat zou in a nâupa Sinza in tapa khat a’ng nei kia a i pu Kachin in, “Nâu aw,mucilângpi bûh sunga na op lâitahin taw êh mu êh suoh dîng kimlâi pen mucilângpi nang thâzo, ziehin mucilângpi gâlpi zawna i tapna in, ‘Zo’ hisah vâi”ciin Zo a’ng minvawta gêl hi,tualeh i Pu Sinza in tapa khat hing nei kia in “Mucilângpi bûh sung na op lâi a sazuh sakhi luong ûi den thanden ahiziehin Zasong”ciin a’ng minvaw kiata gêl hi. Pu Sinza in tapa khat a’ng nei kia in “Mucilângpi bûh sunga a na op lâi in da mama ka hi ziehin Sinda Dapa” ciin a’ng minvaw kiata gêl hi.Tuaciin Sinda ,Dapa a’ng hia Galngam ahia, Ngamtawn a’ng hia tuaciin a’ng kizomtou uhhi.

Tualeh I Pu Kachin leh I Pu Zo tegêl zong a’ng khanglien tuota gêl a, I Pu Kachin in tu-a a opna uh KACHIN GAM ma a zuontouta uhhi. I Pu Zo in ka tate zâng kawl nuom khat a ka tênpi sih leh ciin, 1428 kum in Mandalay zânggam sât dîngin a tate toh a’ng kuonta uhhi. Ahi’n Mandalay zâng pen Kawlmângpa’n na sâtzou tahi. Pu Zo in. “Kei zong Mandalay zâng sât dînga hing kuon ka hi” a ci ciengin Kawlmângpa’n, “Zo aw Mandalay zâng pen ke’n na sât ing a uhpi za na ngata ka ziehin,Zo aw tu apat ka na kum khat sêm in tuazou ciengin nanga dîng mun khat ka’ng kawpieh na dîng ahi” a ci tahi.

Tua mabang in Pu Zo in zong Kawlmângpa na kumkhat a sêmta hi. Kumkhat a’ng cing tahi. “Nei pieh dîng mun pen ei kawhmu piehta’n” ciin a gên tahi. Kawl Mângpa’n, “Zo aw tami tuikângpi zuitoutou lacin zâng nuom khat na om va’n tuana hing tungsuh tuita pêm zuitoutou in len hoi na cina mun ah singmâi hing kimêtta’n” ciin a sawlta hi, tua pen gunkhawm Kalewa gunkhawm ahing tungsuh Meitei gunpi a cina ahi.Gunkhawm a tuita pêm Meitei gun a’ng zuitoutou uh leh kawlsie,kêntawng, ngawtawng lah ngen ahita a Songthu in “Pa aw Mandalay zâng tua ciepi tami kênkawm ngawkawm,kawlsie lah a,têng dînga ei sawl mawngmawng Mandalay zâng mama zuonkia vâi” ciin a’ng kinuale u’a gunkhawmzâng a’ng tungsuh kiata uh hi.

Tuana pan a’ng kikum kia u’a Songza in “Bangbang hileh ka u talang bâkhat zuitou in vân tadi phot vâi” cia a’ng zuitou tou uhleh Kalemyo Kawlpi zâng a’ng tungta uhhi. Tua mun ah, a’ng kikum u’a “Tami zâng pen pasal khat leh ni uopthei gamhoi hinavên hizongleh Mandalay zâng zuon kia phot vâi” ciin a’ng pei kiata uhhi. Mandalay pan gam vân a a’ng peitou na uh pen a hla a kum a sawtta ahi ziehin Mandalay zâng a a nuasie uh Songkip leh a ninu uh Nêmnien pên kawl kâuneipa khat toh a na zawlgâi tahi.

Tualeh Pu Zo in Songthu na nâute teng hing khawm in gên nuom khat om ciin a kikhawmta uhhi. Pu Zo in “Tate na ngai un tu’nle leithâ gamthâ sât dîng i hi uhhi,zawlgâi lâitah a gamthâ leithâ i sât leh zawlgâi in ei zui a tuolthâ lâitah a gamthâ i sât leh tuolthâ in ei zui ahi. Tuaziehin, tu’n na ninu uh Nêmnien pen sûn 9(kuo) zân 9(kuo) a nêh dîng tângtang guonpieh unlen a pinu Hlingnêm kûngah khâici va lata’n ciin i sawldap dînga tualah kâh in eihaw i vâikuonta dîng uhhi” acita hi. Songkip in inn ngâh kawm in na ninu tun nang ngâh dînga a’ng tun a nâu a’ng kinisuo poupou leh hing peipai gêl in len nâm lampi ka na bawl dîng u’a tuaciin phuol ah nang tung na dîng gêl hi,ciin a kivâihlâh cietta uhhi.

Nêmnien khâici lâhdîng teng tam anei a bang ahi.

1.Tâng tangsa a tang san tu lei a tang san pieng.

2. Mîm tangsa a tangsan tu lei a tang san ma hing pieng.

3. Hakâi lusin, lei nei ah phûm lei leitung ah lusin sa ma hing mom.

4. Gopi tângta, gopi tângnâm, gopi tângnei,tamteng va lata’n cia a sawl uh leh Nêmnien in zong ei kisawl tahtah ma hi ciin a kuonta dingdeng hi. Tuazou in Pu Zo in tu in na ninu uh Nêmnien i sawl bangin kuonta ahi ziehin kiguong un ciin a gam vânna mun uh Kawlpizâng Kalemyo zâng zuon in a’ng kuonta uh hi. Kalemyo Kawlpi zâng hing tungtou un tuami munzâng pen gam leh lei hoi mama ahi ziehin tua mun uop dîngun tua mun ah Songza leh Songmâng tegêl a u-ta un a omsahta uhhi. “Tualeh Songkipte nita a’ng tuntou ciengun kimutuo in vâihawmna nei kia vâi in tu’n Songthu leh ke’n gam va vântou kia gêl va ung” ciin a’ng kikhen u’a Pu Zo leh Songthu apata gêl in a’ng peitou in Khampat zâng a’ng tungta gêl hi. Khampat zângpen Pu Zo in, “Gam pen hoi mama ahi zieh in tam gam teptêna’n tuana suongtum pen la inlen buongpi singtuoinou a kâzâng tah ah khâng in” a cia, a khâng u’a,tuami buongpi sing a ki-et cien leh a kâ zâng tah ah, Pu Songthu suong khân pen a om nalâi hi.

Tualeh Khampat zâng ah kum khat a opzou un gam vântou lâi vâi ci’n a’ng vântou gêl a,tu-a Luseite tênna Zomun khuo a’ng tung gêl a, tuni dongin i Pu Zo min puo in Zomun khuo a kici hi. Zomun khuo ah i Pu Zo pen a’ng vuoidoh mama ta a,tua mun ah a’ng vuoi shita hi. Pu Zo tângthu tamteng ahi. Nêmnien khâici lâh thu gên kia vâi. Tualeh Nêmnien pen a pi Hlingnêm kûngah a tungta a, “Pi awi,ka u ka nâute gamthâ hawthâ sâtdîng uh ahi u’a na pi kûngah khâici va ngênta‘n; tângtangsa, mîmtangsa,hakâilusîn,gopitângta,gopi tângnâm,gopitângnei tamteng la a ei sawl uh ahi” aci ciengin a pinu Hlingnêm in zong a nget tengteng a guonpieh dîmdiam in Nêmnien a sawl a,ama a’ng pei a Mandalay a’ng tungkia ta hi.

Tualeh Nêmnien pen a’ng tuntah ciengin a ute a nâute zousie nakuonzouta ci a’ng thei tahin a’ng lungthah mama ta a, a kâ pum in a phun nawita hi. “Phî!,kei zawlgâi nu huotna leh pâmpaina zieha gamtha hawtha sât kipang hi uh cie, zawlgâi in nang zui uh henlen, tuoltha in na zuita uh heh o,ciin a’ng kitom a,a sanggamteng a samseta hi. Tualeh a nâupa Songkip in, “Ka ni aw, bang gên a kinei n’e, hâmse nâi sih vawi aw, koima’n na muda na ensan sih,kouhaw hoitaha ana kivâihlâh ka hibou uh hi. Na ninu a’ng kinisuo thei a, a nâulâi a’ng dam ciengleh nâm lampi teptêna ka na bawl dîng u’a tuami hing zuitou gêl lacin giephuol ah nang tung na dîng gêl hi a ci uhhi. Tupêt in, tuita hing khang lien leh kot kânna a’ng hamsata dîng hi cia hoitaha na kivâihlâh ka hi u’a tami khâl sung têitêi in cia makuon uh ahibou hi nang mudâna leh nang huotna ahi vawtsih hi” ciin a’ng hênêmta hi. Nêmnien kinuasiena thu tamteng ahi.

Tualeh thu va bang a lêng, ci mabangin Pi Hlingnêm in a tunu kinuasiena thu gâlvâng thuget in a’ng zata a nasie asa mama kiata hi. Tuana kuon in Pi Hlingnêm zong thangpâi in Nêmnien ka khâici piehteng lakia va’ng ci in a kuon a, a’ng peita vingveng hi.A’ng peipei ciengin gim mama a zângta sêngsêng ahi ziehin mun khat ah a’ng va khawlta hi. Tua mun ah vasî hon khat hing lêng in, Pi Hlingnêm lungsiet in a’ng bawm valuoi uhhi.Mi leh va kihoutheina sawt sêng nâilou ahi ziehin Pi Hlingnêm in sawltheina kha mawh leng chi in azu ava Nêmnien ka khâici piehteng ei va lâhpi kiata u’a aci vâng in alathei tuomta sih uh hi. Tuabep in hing pei pâupâu kia in Khawlkom Khawlzângpi mun ah a na tungtouta hi. Tua mun ah khopi guo hing zu in khopihui hing lâng in gieltang hing kie in ashi tahtah dîng lah ka hi in ci in leihawm sung khat ah a’ng kibuta hi. Tuami leihawmpi tung ah suongphêng lienpi khat om in alei hing nâl in, suong tung ah va golpi khat hing tuong in asuong hing kesuh in Pi Hlingnêm pen a’ng sînkhupta hi.Tua lâitahin Pi Hlingnêm zong a’ng thangpai mama ta a, osie(awsie) thusie a’ng suota hi. “Phî!:- Ka ta zawlgâi huotna, gamtha sât, leitha sât hibou uh cie, zawlgâi in na zui un len,tuoltha in na zui un len, vântan in na zui un len kawldawi in na zui un len gûnat,tângnat na zuita u’aw” ci’n osie(awsie) a’ng lawkhumta hi. Pi Hlingnêm tâumûi tamteng ahi.

Pi Nêmnien tângthu gên kia vâi; Tualeh Pi Nêmnien pen nâu suoh dîng in a’ng takei ta a a guolpa Kawl kâuneipa’n nâu a’ng suo poupou ciengin valtum pai vang ciin inn tungah meikuongpi in a lêng kawikawi hi. Tualeh mite’n zong Kawl kâuneipa’n hing thei leh,hing valtum pai dîng hi, ciin a na mathei u’a a kima hou uh a,tuaciin nâu a’ng suoh a ‘Ung ngê,ung ngê’ a’ng ci lâitahin nâu domte’n mi hi sih e, zu êh va êh hibou e! a cita u’a tuami awgin pen Kawl kâuneipa’n a’ng zâhtah in,Kawl kâuneipa’n “mi hiva kicia dâ ma’ng e” ci kawm in,a gam lang ah,a lêngmangta hi. Tualeh nâulâi pen a’ng damta a, a kivaihlâhna dungzui un Songkip te nita zong pei dîngin a’ng kiguong ta gêl hi. Khucia a’ng peipei cieng gêl leh Nêmnien pen a nâu toh a vanteng toh gim mama in a’ng zawn lungthahta a, en zong enlou in a nua langa a van a guo khat a pâi leh guo hoi pênpên a pâikhata hi,hing peipei kia in munkhat ah a nâu kâ toh a gim sêng toh,gopi tângta pâi a a kinei leh gopi tângnâm a na hi kiata sawnsawn, hing peipei kia in munkhat ah chi tui khat na om in gopi tângnâm suon a a kinei leh gopi tângnei na hi kiata sawnsawn in tuana,kuon in go pitângta gopi tângnâm pen tunidongin a kinei nawnlou a’ng suohta hi.Tuaciin,

Pu.Zo leh Pu Songthu te’n singmâi mêt a,nâm lampi a bawl uh pen nâtangte zong a ngaingai a na hita a, upmaw thu a a’ng zui toutou Songkipte nita zong Kawlpi zâng a’ng tungta gêl hi. Pu Zo in a tâte gêl Songza leh Songmâng kûngah Songkipte nita a’ng tun masangsie in, tam mun ah na ngâh khinkhian gêl in a ci pên, na ngâhzouta lou un, Kawlpi zâng pan in Zângtuingou na sât un a na pêmta gêl hi. Ahi’n, a hunpei dân aki-et cieng in khangni bang phazou dîng dân in a kimu hi.

Tuchia Songza,Songmângte a na optâhlou cieng in Songkip in “Bangbang hitaleh ka ni aw,tou peipei phot vâi”cia a’ng pei gêl leh guo zuh kitheilou nisat kitheilou singpi lien mama khat na om in tuanah a’ng busata gêl hi.Tuana kuon in apa a ute a’ng suisui gêl a ahi’n a muzouta sih gêl hi.

Tuana kuon in Songkip in, “Ka ni aw bangbang hitaleh tami nâtang dung zuitoutou in pei mawh vâi” a’ng kichita gêl hi. Tualeh Nêmnien zong a nâu leh a vanteng kipat in, “Unâu sanggam, nu leh pa neilou banga tami singpi unâu sanggam a ka bawl” ciin a kâ pum in a’ng peita gêl hi.

Tuacia a’ng zuitoutou gêl leh,Thângmuolpi a’ng khupta gêl a, tuana pan in a’ng peisuhsuh gêl leh, tu-a SÂIZÂNG khuo gei a Khûl kici alet alien tuami sungah a’ng têngtonta gêl hi. Tualeh tua sungah koima mi dang omlou a, amani nita ngentang hunsawtpi kigop ahita ziehun kitêng in nupa in a’ng omtonta gêl hi.Tuaciin ta a’ng nei ta gêl a, a tâ min dîng uh a’ng kikup ciengun, “I u, i nâu in ei sâng tuom va ci lou” ciin Tangkhatpa a’ng hisahta gêl hi.Tualeh khumlâi a,thu omzie pên kâunei khat toh i kinun ciengin tâ pasal khat a nei a kuon in a kâu in a law/a thu paita hi cithu a na om a, tuaziehin i pu-ipate’n ka neita, ka tângta vatêh a na cilawna thu pên tam thute zieh na hi,ahibou hi. Tualeh,i Pu Songkip pên a ninu Nêmnien toh a kitêntâh ziehin ama pên Kawlpa toh ta pasal khat na neisa ahita ziehin Songkip leh Nêmnien khanggui pên na kizong ngam lou ahi. Tualeh,khulâi thu cienthei eima Zokam pâu vatêh te’n a gênna ah Zo te pên Sâizâng Khûl ah na kipieng khalou in midang pawlkhat pên a na pieng cithu pên adih ahina hi.

Tualeh i Pi Nêmnien pên Kawl kâu neipa toh tapa khat a na nei akuon in, abua a na kichi a, ipu Songkip toh na kitên kia a, tapa a’ng nei kia gêl a kuon in, i Pu Songkip zong a bua ciin a omta hi. Nêmnien leh Songkip thu tamteng ahi.

Kawlmângpa leh Pu Songthu thu gên kia vâi:

Kawlmângpa’n ipu Songthu Zomun khuo a tên lâi in a na lungsiet in agam alei toh kituoh dîng ciin khâici tamteng Zotâng,tompuong i cite, kawlbu, kawlkâi,tamteng a na pieh ahi. Tamteng pên a’ng cîn ciengleh i Pu Songthu pên ann leh tui nieng in a’ng hâu a,a’ng nuomsa mama tahi. Tuami a,kuon in lungsim a’ng kingaituo a, “Tu’n bangbang hitaleh, ni khat zu leh sa toh khomite,ka khuo dou va’ng” ciin zuvâi ahing bawlbawl a, zu kibilte nêhthei dawnthei hitava aci hun in nitâh khat tâng tawh in “Ka khuo ka tui na ngâi u’aw,tângpi tângta’n na ngâi u’aw,zîngah koima heima ah na haw om sih u’aw,khodou dîng ka hia,khuo leh tui vâ dîng hi’ng e” acita hi. Tualeh a zîngni’n khuo a’ng douta uhhi. I Pu Songthupi’n a tawmpi a man pai a “U leh nâute a na endi vawi uh, ka gam vâna a, saguolhonte kêngkhâi ka mu bangbang in ka kêng ka’ng khâi dînga, tua bangbang in ei na zui un”, ciin a kisinsah a, a’ng siem paita uhhi.

Tua hunlâi a kuon a, Khodou(Khuawdo) pawi,lâmkai leh ‘saguol kêngkhâi’ te leh lâm dangdangte a’ng piengkhie ahi ciin a kigên hi. Zomun khuo a,i Pu Songthupi a’ng pat ahi cithu ei Zo mite’n i thei dîng u’a kilawm khat ahi hi.Tuami Khodou pawi hun ah kawlbu kâte leh tângvui kâte siempute’n phuisamlu in a phît u’a “Na guol na pâi hing zawl aw” ciin bicîng ah a kisiet hi.Tuani ma in, zong bepitang leh tângmansî kihuon in,tu leh heite a kinesah/a kibâ zêl hi. Tam bang tawndân zousie i Pu Songthu apat ahing kuondoh ahi.Tuaciin,Kawlmângpa’n Khodou pawi,ton leh tâng-aite a’ng thei tahin “Zo,ka gam pieh pên ka lungdam mama ahiziehin ‘tami luipi zuitou un’ ka ci pên Chindwin ahi” a ci hi. Tuami gûnpi pen Zo gûnpi ciin a min a’ng vaw piehta a,tuni dongin Chindwin gûnpi khu Zogûnpi a kici denta hi.Tualeh Kawlmângpa’n a pieh khâicîte pên kawlte’n piengbû a ci u’a Pu Songthu in kawlbu ciin a’ng minphuo kiata ahi. Tualeh khumlâi hun a, Pu Zo pên a tâte toh bawmlângpi puo a,a suhpei a toupei kawi uh pên Pu Zo hi cia koima’n a min na theilou in,numei nâupangte’n ‘Chin pou’a na ci u’a, tua pên bawmlâng puo namsete cina ahia,tunidongin, Chin min a peilaw ta hi. Tua zieha,Zogam buppi Chin Hills na kici ahi hi.

Tualeh i Pu Songthu zong Kawl mângpa tungah lungdam kisa in, Khâutâng Puondum khat a gânsah a,tua puondum tungah Niengkawi kici guikawai khat a kisaw hi. Tua pên Zogûnpi; Chindwin gûnpi lim etsahna ahia,a kimawhsaw hilou cithu Zo mite thei dînga kilawm mama ahi. Abân ah puondum tunga kisaw vahûi êh ci khat a om a, tuami in,Pu Kuhê,a ton lâitah a, vaphuolpi’n a nu kam sunga, a vaphuolpi’n a êh a thahlu etsahna ahihi.I Pu Songthu in, Khâutâng puondum pên Kawl mângpa a hlâhsuh a kuon in, Kawlmângpa pen a lungdam mama tahi. Tuami hun a,a kuon in, i Pu Songthu in,Kawlmângpa gam pieh leh Chindwin gûnpi a minvaw pên kipâh thanuom in tênkip giekip etsahna’n Nawsong,Songkip ahisah ta hi. Atate ahileh; Songkip,Songza,Kilhawl,Songmâng, Zahong ahi uhhi.Kawlpi zâng pan a,Nêmniente nita na ngâhta lou Pu Songza leh Pu Songmâng pên, Zângtuingou a tên limlâitah un,Kawlte’n kihoutuoh un, “Tamte pên tupêt a,i delgam sih uh leh hing pung sêmsêm dîngin,nikhat ni cieng leh i gam i lei ei suon dîng hi” ciin a na kâp u’a tualeh a na dou u’a nangzou talou un, Khamtuingou ah a na kihliem khie u’a tua mun a na tung uhhi. Khamtuingou a tunzaw un gamvâh a’ng kisutuo kia u’a, thaltang toh a’ng kikâptuo kia uh hi. Pu Kilhawl,Pu Songza,Pu Songmângte’n a khoheidân uh a dap-et ciengun ahing sim dîng ma hi ciin a theita u’a, tuana kuon in, khosung ah gâl kilawng a sât u’a,khumi’n a, a’ng kikâptuo u’a,tuaciin Kawlte a na delmang ta uhhi. Tam thu pên Zomun pan a Pu Ngawngtomte’n za un, “I unaute’n gâl nei a, gâldou ahi zieh un eite’n zong va douhu va ui”,ciin Zomun pan a’ng del pai u’a Pu Ngawngtom,Pu Tavâi, Pu Lêtkhup,Pu Milun tamteng in a’ng delsuh u’a,muoltung khat a, a’ng khodâh uh leh,meikhu kilehtou vengvung khat a’ng muta uhi. “Khum pên na pate uh gâl lel a,hing kilê kia uh a’diei Tavâi nangin va dap-et ta’n” ciin a’ng sawl uhhi. Pu.Tavâi in zong a kisawl dungzui in,a va dap-et leh,Kawlte gam vâh na hi ci a’ng theita hi. Tua bang thu, Pu.Tavâiin thu a’ng tutta hi. Tuana pan ‘ng peipei kia u’a, Zângtuingou a’ng et uh leh na omtalou in, Khamtuingou a’ng et kia uh leh zong na om tuon talou uhhi.

Tua pan a, ahileh cia a’ng peipei kia uh leh tu-a Phâitu khopi pan a,zîng ann delphâhna,Thângdawn toh kinâi Gâlhâm kici mun ah a’ng tung uhhi.Tua mun ah a nêh a tâh dîng uh hing om nawn lou in Pu Ngawngtom in, “Tanah,na om un len gam va vânta va’ng” acita hi. Tuacia a’ng va kawikawi leh ngamante tângsâl a’ng mu hi, tualeh Pu Ngawngtom in zong a guol kûngah “U leh nau aw,suhna dîng dang theilou i hi ziehun pei va ui in, khuna ipâm a, ngamante tângsâl ka mu pên nâikhum vâi”. ciin a’ng peita uhhi. Tua leh Pu Ngawngtom in, “Tu leh tu in, tami annteng pên i tham tadi nâi malmal sih dîng u’a,tu khâl sunga dîngin phimpi,kâipêm,theipuom, hâipuom pou, sui zaw va ui”. ciin hâsatah in, a’ng kiva vevaw uh hi.Nikhat ni in,Pu Ngawngtom in theipuom, hâipuom toh mêpi thei dîng khat cia a’ng vâh kawikawi leh kênkhuoi khat a mu a,tuami kênkhuoi zu toh theipuom hâipuom a’ng mê a, kuon in,i Pu Ngawngtom in saw hing vei in a’ng sita ahi.Tuana, kuon in Pu Tavâi,Pu.Phunghawm, Pu Lêtkhup, Pu Milun hing kikum un, “Eiteng tami mun a i op-op dîng pên hithei lou hi,I unaute’n munkhat ah khuo khat têi sâtta dîng uh ahi cieng un” ciin a sui dîngun a’ng diengkheta uhhi. Tuacia, a’ng peipei cieng un lampi ah,Pu Tavâi pên vompi khat toh hing kidintoh in,Pu Tavâi in a nâmsâu in,a sât a, a that paita hi. ahi’nlah tua vompi’n ama pen a na pê manta ziehin,Pu Tavâi pên a’ng sasita hi. Tuaciin,a vomtha uh nuasie in a’ng peitou kiata uhhi. Tuaciin hing peitou un,Thângmuolpi vûm a’ng tung uhhi. Thângmuolpi vûm pan a, a’ng khodâh kawikawi uh leh tu-a Tedim khogei a lawibuol tui pên nikêng in a khaw a,a telingleng in a’ng muta uhhi. “Ka ci ngût a en vawi un khuna telingleng khu i u nâute tênna mun a, a puonphou uh hita ngêlngêl va a mun ciemtê un” a’ng kicita uhhi. Tuana pan in, Gâlhâm giephuol a’ng zuonkia u’a, a zîngni’n ahing pei kia u’a, tua,a telingleng a mu uh pên a’ng en kia uh leh,khonîm ziehin bamgma a muta sih uhhi. Tuacia a’ng pei suhsuh uh leh,tu-a Gamngâi khopi toh kinâi tu-a Vumzâng khuo kici ah Pu.Vumzâng a na om(têng) in tua mun ah giephuol a’ng sât u’a, a’ng gieh ta uhhi. Pu.Vumzâng in “Na u na nâute uh,khum mun ah, a têng uhhi, lunghimaw sih un a hâu mama u’a,tu’n zong tâng âi,sa âi dîng uh ahi” ciin a hilta hi. Tuabangin, a gênpieh leh,amahaw a thanuom mama uhhi. “Tuacia i u naute uh tâng âi, sa âi dîng uh ahileh sahuoi(satan) zong khâi nuom va un,eiteng tana, i tunlam uh,thei lou dîng uh ahi man un,kinaw va ui” ciin apei kiata uh hi.Ni tum kuon in khumi mun a’ng tungta uhhi.Nitâh in,tutvûmkhawl kawm in,a’ng kikum u’a “Thângmuolpi vûm pan a, ka’ng et uh leh,tami mun pen a telingleng in ka mu u’a,khum ni in puon na phou uoi?” cia a’ng kidohtuo uh leh, “Bangma puon ka phou kha vawt sih uhhi” ciin ad awng uhhi.“Tua ahileh, bang a’ta diei”, cia datmaw kawm a, a op lâitah un, a sanggampa uh khat lêng in, “Tua sil te lingleng te pên puon kiphou ahisih a, i lawibuolte ahibou hi” a cita hi. Tuaciin, tua a tunna khuo uh,khu,sil telinglengte dimna mintap in , Tedim ciin a’ng minvawta uhhi. Tedim khuo ah kum tampi a’ng têng u’a,mi cinteng toh a’ng kicimat toutou zêl uhhi. Tuana kuon in,Tedim(Tiddim Chin) hâm; i Zokam in,Simkam ci khat a’ng piengkhie hi.

Compiled by Philip Thanglienmâng
Sources: Written and oral interviews of Pu.Paul Ginzapau of Sugnu and my Elders.
Note: Tami Pu.Zo tângthu pen tângthu leh tâumûi kigawm khawm ahihi.Theidân leh Ngâidân ci khat ahi.

PHUTHIL LEH NÂNTAL TÂUMÛI
Tânglâi in Zo khuo khat a na om hi. Khumi khuo pên Tomite khuo toh a na kinâi sim hi. Khumi Zo khuo min Tuolzâng a kici hi. Khunah ngâhnu tampi leh guolhlang tampi zong a na om hi. Ngâhnu zousie lah a pat in, numei khat a kitangkhâi tuom a,amanu mêl a hoi mama hi. A kitangkhâina ahileh,bang dang ahi sih a,Pasien in ama hih tam leitung mitmâi a,mu dînga hoi thei tawp a,a zep ahi. Amanu khu a mu tapou leh a en khata pou in ama mêl hoidân leh a etlawmdân agên mangngil thei sih uhhi. Tuaci ahi,zieh in Tomipa’n bangci leh ka kinunpi thei diei ahisihleh ka kiguthei diei aw? ciin asun-azân in a lung asân gige a,a kingaituo ngîtngêt hi.Khumi numeinu khoheina zousie leh bawl cinteng,a kâihlit kawikawi a,a dapcin zing hi. Tam bang Tomipa lungsim ahi ci anu leh apa’n a thei bep un a lawmte toh ki-apmai leh kimawl dîngin zong a phalta sih uhhi. Anu leh apa in, atanu a dei sêngsêng zieh un a min dîngin vânlâi a,âhsi tânsiem khat a tap u’a,tuaciin,Neino hisah vâi ciin ‘Neino’ a’ng minvawta uhhi. Nikhat Neino nu in a kûng ah hichi in agên hi: “Lawmnu zîng a i ngân huon nadîngin sing vapota in aw” a ci hi. Neino in tambang thu a zâh bepin a lawmte kûng ah:“Lawmte sing vapota va ui” acita hi.Neino in sing gilgil tom Aguolte toh gamlah ah sing podîng un a kuon uhhi.Khuchia sing a tom khawm lâi un,a lawmnu pên in Neino kûng ah: “Lawm kei pên ka nu in tulâi in sahâng gâlhâng a tam toh singthem sing kang pou hing tom ngâungâu in len hing kilepaita in ciin ei hil hi” acita hi.Neino lêng in: “Lawm kei pên ka nu in zînga,i ngân huon nadîngin sesing leh gising gilgilnou,gêlsing gil hing puo’n” ciin ei vâihlâh bou hi ciin a dawng hi.Tuazou in, a guolnu zong ama-leh-ama kipat pai in, a inn lam zuon in a tumta vingveng hi. Neino in pên anu thugette mangin sesing gil nou sing gilgilte a tom a, tuachi in, a singpuoh a gih mama tahi.A kipat sawm leh,a singpuoh gih sêngsêng ahimanin amatang in a kipatzouta sih hi.Tomi tânghlonte Khucia lunggim leh lungkhamtah a, a op lâitahin, muoltâng gâl lamah tânghlonte in “Hei,ho,hei,haw,hai” cia kikou a ogin uh,azata hi.Tua gâl lam a,ogin a zâh bepin Neinou zong lungnuom sêng in: “Ka gâl a tânghawlpa awi, ka singpuoh ei pat di vawi aw,ka singpuoh gih sêngsêng in,kei matangin kipatzou si’ng” ciin a kikou hi.Khumi tânghlonpa’n hici in a dawngpai hi: “Ei gîng vateh! Ei gîng vateh!” ciin a kikou hi. Neino in khucia tânghlonpa’n a’ng dawn bepin,aw nêmtahin a hici ci hi: “Mi sap sa sapsap koi i kigîng diei?” acita hi. Khucia agên bepin Tomipa’n ; “Hitave’n, na puon in na lu ana khu inlen tuaciin nang patta ve’ng” cin a dawng hi. Neino zong a puon in ana kilukhu a,gâl lam a tânghlon pa kûngah; “Hing peita’w kikhulûp ta’ng e ” cia a get tahin tua gâl lam a, tânghlon Tomipa pên amanu pat dîngin a’ng kuonta hi.Tomipa’n Neino samzam khat a dap bawpieh hi. Tomipa’n tua Neino khu a patta hi. Khucia Neino singpuoh apat lâitahin amanu puon awngkâh khat ah,agûhin a samzam zang khat a botdohta hi. Neino zong a singpuoh puo in apei a, inn a tun bepin a kàwng a ngâkhie a,a gil a lâi nat thuohla sêngsêng in,lupna sêna’n a kinei tadiang hi. A gil a lâi thuohla in a kipumpêhta pelpol hi. Nâsa taluo ahimanin anu kûngah: “Ka nu aw e,bang nei law diei bang nei law diei?,nâ e,si ing si ing e’’ ciin a gil a hûm vatun kawmin khosah-khohlang theilou in a pêngzâhta mai hi. Siempute a thoisah vângin amate’n bangma a lawdân dîng a thei tuon sih u’hi. Khucia gil nâ-lâi nâ a, a kikoukou bepin a nu in law dîng dân thei zoulou in a lungkham mama tahi. Tuacia lungkham leh mangbang a,ang op tâh ziehin a damthei nadîng ahi poupou leh, ciin tongciemna khat a’ng bawlta hi: “Ka tanu damsah a op leh, nu ahileh kizawlsah vâng,pa ahileh kinungsah vâng” ciin tawmsah lang nga kawm in, a kapkap ta hi. Tabang Neino nu thupuon pen Tomipa’n a zâhtah in ; “Pi,Pi bang ahiei na gên” ciin a dong ta mielmuol hi. Neino nuin a gênsa mabangin a gênpiehta hi. Tomipa zong lêng in; Pi e, keima’n thoidam vâng,keima’n bawldam vâng’’ a cita hi. Neino nu zong lungkham sêngsêng ahi ziehin Neino damtheina dîng poupou ahi nâhleh ciin Tomipa khu gingta in,tuaciin Tomipa’n Neino a thoisahta hi. Tomipa’n zong Neino samzam a na bawdoh pen amanu luzâng ah a phutkia pai leh Neino pên masanga bangin a’ng dam pailien hi. A natna zousie a bei sienga a’ng haldoh kiata hi. Khucia Tomipa’n a thoidam leh a damsah bepin a nu thuciem dungzui in Neino pên Tomipa toh a kinungsahta hi. Tomipa’n a pi kûngah Neino tunsa ei thata ve’n a cia, a pinu(a sungnu) in tunsa a gawpieh tahi. Voh tuh sagi a gol a kithat a, pasalte’n sa a sem uhhi. Tomipa pên sa siel nê ahi ziehin tua sa sielte a’ng et ciengin a kisem lâite a dugaw ta mama hi. Tua sa sielte a nêh nuom manin tuong hawm awng kâh ah,sateng leh sabeu a dap khie let a,a va nêh nuom manin,a nâmsua zah pen,a khiehsuo a kipang hi. Nâupangte kûng ah ; “Nâupangte aw, ka nâmsua ei va tun pieh ta vawi un” cia a sawl leh,tua nâupangte’n a tung nuom sih uhhi. Tuaciin,amapa va kuon suh in a va kitun a,agûhin,tua sabeute leh satengte pên a sielpi in tuong neiah phohphoh ciin, a hlâi guamguam a,a va kinêhta hi. Nâupangte’n Tomipa sa siel nêh a mu bepun Tomipa sa siel nê ci in a kikouzâh u’a,alang(a dem) valuoi uhhi.

Neino leh Tomipa tomite khuo a zotna

Zo tawndân a,tanu hlâhna zousie a kizaw bepin,Neino nu in tunsa sa beng guong in,a pasal te inn lampei dîngin a a nâunu toh a tunsa podîngin a sawl a,tuaciin a peita uhhi. Khucia Tomipa gam lamzuon a, a peipei uh leh lamkim khat ah luita khat a na om a,tuanah sûn-ann a’ng nê uhhi. Sûn-ann a nêhzou bepun Tomipa’n a zinu kûngah ; “Ngaino tuin mi pheiphung suon bangin na suon nuom ei? ahilouleh vazuong lên in,na lêng nuom zaw’i ?” ciin a dongta hi. Neino zong lêngin; “Ou,nangpa vazuong lên a, i lênthei tâh in nuom mabou ve ei” a cita hi. Tomipa’n zong Neino a mei in, a zieltawm a, a tou lênpita vungvung hi. Neino leh Tomipa’n a nâunu uh, a nuasie suhthop tamai uhhi. Tuacia,vazuong lên a,vânlâi a, a’ng lên vavung ciengin,a nâunu’n a nua mu a,a dâ sêngsêng manin a hlitui a naptui toh a kitehta hi. Lamdangsah pum in,kap kawmkawm in a inn lang ang zuonta hi. Inn atun bepin anu kûngah,hiciin a gên hi; “Na tanu dei pên muolsawm muolza ah tumta,muol a tumphe bangin a pheliplep u’a a tum mangta uhhi” aci hi.Neino tandoh dîngin cielpinaNeino nuin a tanu Tomipa toh a kinunsah hângin a lungkim thei ta mawngmawng si’a,tuabepin thuciem khat a khosung ah a’ng phuongzâhta hi,tuapên bang e i ci leh,amanu’n taci’n a gên hi: “ Tulâitah a, ka tanu lazou a opleh ka voh tûhnga gawpieh vângin,tângmansî phehgol dimtah toh ka zubêl sawmtah toh mêsah vângin, ka tanu Neino toh kinungsah vâng in;tualeh ka hâusatna teng leh ka gam luosah vâng’’ ci in thuphuon a’ng bawlta hi. Tuaciin,khosung a tangvâl hât teng a hlânkhawm,a voh tuhnga a that a,zubêl bêl sawm a tâtkhie a,tângmansi phehgol dimtah a huon hi. Neino la zou dîng etkhietna in Neino nuin,tangvâlte silbawl dîngte a getkhiet pieh hi. Tangvâlte kûng ah hiciin a gên hi ; “ Na siellum uh vân lam a, na lêhtou dîng u’a ,tualeh tuol a a’ng tuhsuh kia masangin; vohthâu saba tong tan khat,na nêhzou dîng;zu sielkî tong tan dim na na dawnzou dîng;tângmansi bêl khat na na nêhzou dîng;muol a vâuzam kihlung na thalpi a,na na kâptan dîng; inn dung, inn vâi na na kânzou dîng;sumpi na na tupkêh zou dîng; suhtai sagi na balsan(tawnsah) dîng” a ci tahi.Neino hunkhe dîngin Nântal kipanKhumni in tuami khuo ah,Nântal leh Phuthil tegêl a ninu uh,kawm in a na tâm uhhi. Neino nu thugên zuiin tuami khosung a om,tangvâl zousie khatkhat in,a’ng kicieng dîmdiem ta uhhi. Neino nu thupieh silbawl dîngte abânbân in,a’ng bawlsawm cietta uh a;hinanleh koima khat bêh in,a bawl kûitung zouta sihhi.Tambang,Neino nu thupuonte Phuthil leh Nântal te ninu in a zâh ciengin, “Ka nâu Nântal in bawlzou ma dîng hive’n aw,va hlânta un”a cita hi. Nântal pên mi hât mama leh,teipi khawsiem leh thalpi kâpsiem mama ahi. A u pa Phuthil pên mi nusuoh simpi khat ahia,a ngêhhâm leh mi meipuoh mama ahihi. Tua mabangin,amauh unâu a va hlânta uhhi. Nântal in zong a lâhzou leh,Neino toh kinung kitêng dîng ahi cia a thei bepin a’ng kitawngtoloh mama hi. Ki-etna mun a’ng tun tahin,Nântal zong kipanpai in a siellum man pai in,a vân langah a lehtou vungvung a, tuacia vânlâizawl a, a thâm denlâi in ama’n a silbawl dîng teng a na bawlman zouta pailien hi. Tua zaw in, Neino hundoh dîngin Phuthil toh,a siellum,a thalpi leh a nâmsâu toh gamchin muolchin a’ng suita uhhi. Tuacia,a’ng peipei uhleh;Phuthil;mi meipuoh ahi ziehin,gammâng lah a, zu leh vate hâm pou a zâh ciengin a khita a,a zâu mama ta hi. Sa ketot pou, a et ciengin a ci a kilîng let hi. Buonnawi na mun khat a’ng tun bep un, Phuthil in topi( tawpi) ketot a mu tahi. Nântal kûngah; “Nântal nâu dei tami bang ketot e?’’ciin a dong hi. Nântal zong lêng in; “Ju kholoh,va kholoh’’ ciin a dawngta hi. A peipei kia u’a,munkhat ah,amasa a mabangin,Phuthil in Nântal kûngah a dong ta thimthem hi. Nântal in zong Phuthil thudohte cimhuoi sain ; “To(Taw) ketot mu ketot “ciin a dawngta hi. Tambang thu a zâh ciengin Phuthil zâuna a’ng kibelap a,amapa zâu sêngsêng in Nântal kûngah hici in a gên hi;Nântal in Phuthil a nuasieta hi.“Nântal nâu dei keipi zâu bou ing e, ke’n tanah na’ng ngâhta vâng na ngentang im va kuonta’n” aci a,a zuingamta sih a, mun khat ah,a khawl den tahi. Khumbepin, Nântal in zong,a opna dîng kul khat a khawpieh a, âhluitang khat leh zawngpi khat toh a nuasieta hi. Kul sungah tuinâh khat a bawlpieh a,a upa kûngah: “Ka u tami tuikâi nâh,a’ng nieh a, na âhluitang suong a’ng dup leh,asi ka hita dîng hi” ciin khumnah,a nuasieta hi. Nântal a kuonzaw in zawngpi khat in khum tuikâi nâh a va niehsah a, Phuthil in a mu bep in, Nântal pên asi hita ciin a kap ngêtngût a valon ta a,tuana om zawngpi toh a kinungta hi. Nântal zong amatang in a peipei a,ni thumzou in Tomite khuo khat ah,a tung hi. Neino a om diei mah? ciin a kankan lele a,a sui kawikawi leh a’ng muta ngêi hi. Nântal in Neino kûngah;“ Na pasal hei’a om ahiei?’’ ciin a dong hi. Neino lêng in; “Ka pasal gamvâh ahi, ama hing tung leh nang hinkhawi sih va’n,nang that ngêingêi va e’’ ciin zâusah kawmin ahilta hi . Neino in, a gaptung a,pheh gol kikoi sungah amapa a dap phuolta hi. Nitâh in,Neino pasal;Tomipa a’ng tung hi.Ahing tun in, azinu kûng ah; “Tuni in i inn liem gimnam; liem gimnam’’ ciin sah leh hlang a phên kawikawi tahi. Khucia,Tomipa opdân Neino in a mu bepin,Neino in a pasal kûng ah;“Tubep a na thei pan amah? achîl a patsa liem ka hi chi na thei lou amah?Nei ît sih leh ei khûl maita’n’’ ciin phawhkawm in a houseta hi. Khumzouin,Tomipa zong kisuongla kawm in; “Nangnu,ka gilkiel e, ann hing bawlta in”aci hi.Nântal talpang apatin sisan luongkhieNeino in Tomipa dîngin ann a bawlpieh a,ann a nêh lâi un,gap tunga phehgol sunga a phuolpa adîngin sabeu(saphê) tûituoh tahtahte gap tungah asep tou a; “Lungmê, khâumaw, a na tai aw; ka Pasien ka Lungzai a na tai aw” ciin sabeu tûituohte a septou hi. Tuamabangin Tomipa’n zong Neino ci mabangin sagu baw khat nâhpitahin a septou leh Nântal talpâng(lutang) a sepkha a,lu leikou citah ma,a lutang apatin sisan a’ng suoh a, gap tunga kuon in ûm a bua bangin a’ng luongsuhta hi. Tomipa’n a mu bepin ; “Bang ahiei khuna hing luongkhe suh ?’’ ciin a en dîngin a’ng dîngdoh hi. Neino mi lungsim kintah ahimanin,“Na gongkha,na dang kha,nangpa i gap tunga a ka ûm koi sunga,ka sasi koi na sepkêhta khula ’’ ciin a phawhsie a, tualeh Tomipa mâitang a,sisan bâng khu a puon nengthem in a siapaita hi. Neino va pei in Nântal talpâng a va siapiehta hi. Khumzouin,Neino in Tomipa a mût sepsop a,bangbang a du diei, ciin a lungsim lam a sûisûi tahi. Neino in zong ngian bawl in Tomipa pen zucia mama a puo sipsep a,tuaciin zânlâi in a dawnsah a,a khuci tultulta mai hi. Tomipa’n a du lâisie a dawndawnsah kuom hi.Neino in Tomipa zu atêkham ta hiTuaciin Neino in Tomipa zu a têkham hi. Tomipa’n zu a kham bepin, a kilawmliata hi. Khucia a kilia bepin, Neino in zong siatûl khat a emsa a, tuami in Tomipa ciltaw a dêpieh hi. Tomipa’n nâsa sêngsêng in;” Tu lâitaha, ei that nuom ei man nuom koi ahiei?” ciin a gâlgîh vavung hi. A hicici bepin, Neino zong lêng in: “ Mimopa, na zudawn kham lâitahin aw cina khat omta leh nei vêng zou dieimah? ka cina a hibou hi” a cita hi. Neino in Tomipa pên zu a tultulta mai hi. Tomipa’n zu a kham mama ta hi. Khuo a thei na lâi ei? cia a teptêna dîngin,Neino’n siatûl khat a emsa kia a, Tomipa bildawn a dêpieh leh amapa bangma khuo phawh lou in a kilawmliata hi. Tua bepin,Nântal a kiphuolna apatin a’ng kumdohta hi. Tomi khuo apatin Neino a’ng pûimang doh sawmta hi.Nântal in,Tompipa a tawhna thuteNeino a pûidoh kuon in,Tomipa innsah pa kûngah hici a gên hi: “ Tuin mi kisa pasal kisa ahileh,ka bîng uh hing nuadel va’ng a ci leh,tam ka bawl zousie a’ng bawlzou leh,ei nuadelta heh aw ” a cita hi. Tua a silbawlteng tam bang ahi:

(1)Nâtal in a masapên in a sumpi a tup leh a tûmkêh pai hi.

(2)A inn dung a kân leh a kânzou pai hi.

(3)A inn vâi a kân leh, a kânzou pai hi.

(4)Suhtai sagi a pal leh, a palsanzou(tawngAsahzou)hi.

(5)Khuomuol a vâuzam kihlung a thalpi in a kâptan hi. Tamteng a bawlzou in, Tomipa a tâisan u’a Neino pên a kizawpita hi. Zîngmawng khovâh in Tomipa a’ng khanglouta hi. Neino aw e, cia a hlat leh, koima’n a dawngta sih hi. “Hioilah! ka zi lah, ei kigûhpieh hita va e”ciin suh leh tou, ah Neino sûi in golumle in, a kileh kawikawi hi. Tuacia Neino a suimaw bepin,a innsahpa a doh leh, “Mi pasal khat in a pûimangdoh ta a, ama na nuadel dînga ahileh, a tohteng leh a bawl zousie na bawlzou leh, ei nuadelta’n a ci hi. Tua a silbawlte tamteng ahi:- Sumpi na tup kêh dîng; inn dung na kânzou dîng; inn vâi na kanzou dîng;suhtai sagi na palsan dîng tualeh khuomuol a vâuzang kihlung na thalpi a, na kâptan dîng” ci’n ahilta hi. .Tomipa zong a’ng kipanpai a, abânbân in, a’ng bawlzaw sawmta hi. Sumpi a tûm leh kêhzouta lou e; inn dung a kân leh a kimlâi ah a tungzou hâmhâm hi; Innvâi a kân leh a kal langkhat inn tungah a kinga hi. Suhtai sagi a pal kia leh,a ngalta a koh hi. Atawpna dîngin khuomuol a,vâuzam kihlung a kâp leh a kâptan zouta sih hi. Zum leh da kawm in, pasal kisa vethou a va del dînga lah, Nântal silbawlteng lah bawlzou lou ahimanin,a del lou dîng lah,a zinu kipuimangdoh ta ci thu a tuot ciengin a lungthah mama a,hizongleh lah,ama pen zâuna leh kingamlana lungsim pokawm in,amate a’ng nuadelta hi. Khuomuol lam ah, zu lên va lên in a lêngta zinzen a, khomuol kal khat a suo vazieu hi. Tomipa nuadel phâh dîng a zâu man un,Nântal leh Neino pên, gilkiel,dangta,gimna leh bâsapnate don manlou in a tâitâita uhhi. Gamlapi apatin Tomipa’n amani a’ng gâl muta hi. Khu gêl a’ng gâl mu bepin,lungthah sêngsêng kisa in a bah kâipi hâ thin in,a thing thopthop,a’ng suatâi sêmsêm hi. Neino khatvei a kinua hei leh,Tomipa bah kithing nelnul pum in amate lang hing zuon a muta hi. Tomipa’n Neino kûngah na khawl in a ci hi. A ci vângin amate gêl a khawltuon sih uhhi. Nitâh a’ng hi bepin khuo a’ng miel a,khomut hun tan in,Tomipa’n,amani,a pha zouta sih hi. Khomut ziehin a tâina lampi uh a thei zou nawnta sih hi. Nântal leh Neino tegêl gim sêngsêng leh bâsam mama ahi ziehun tungvûm pang khat ah, a’ng zân gieh dîngin a’ng kitawldamta uhhi.

Pasien leh Lungzai kihouna

Tua banga a op lâitah un, Tomipa bangma thei loupi’n tungvûm pang lang khat ah,a’ng khawldamta hi. Zânlâi in Tomipa khumi tungvûm kîmvêl lah a,h a vâh kawikawi leh,miliem gimnam a’ng zata hi. Ahivângin, Nântal leh Neino pên a mu khasih hi. Tomipa pên âinei a kihlêm thei ahiziehin khutegêl mu têitêi nadîngin phûisam in a om a,a lungmuong gawp hi. Tambang, dinmun a, miliem leh saliem a’ng optâh ciengin,zânlâi in tunglam a om Pasien Pa leh Lungzai a’ng kihou uh hi. Pasien in Lungzai kûngah: “Miliem i panpi diei, saliem i panpi diei?’’ciin a dongta hi. Lungzai zong lêng in:“Mihiem in thâzou leh matzou a nei leh a’ng thei gige a, tualeh zong zu leh sa a nêh kuon ciengin,ka Pasien na tai aw, ka Lungzai a na tai aw;ciin sabeu lienlien butang lienlien,zutui satuite a’ng pe masa cîtciet a,tualeh a’ng pâtawi ngîtngêt hi. Hinanlehzong, saliemte,taw(to) leh mu,in tambang thute a citâh zaw sângin; a zâng a,a tuo a zâng ah a nê a; a kên a, a tuo a kên ah a nê a; a kawm a, a tuo kawm ah a nê hi;bangdînga mihiem i hutlou dîng e? Mihiem i hut dîng ahi.” ciin Pasien Pa kûngah a ngâidân a peta hi. Pasien Pa in zong Lungzai thugên dihsa in, a thugên khu a pompiehta hi.Nântal in Tomipa a thânaKhumi,zânlâi in, Nântal leh Neino a kimuttui mama uh a,tuacia a kimuttui lâitah gêl in,Nântal in mang khat a nei a;a zâlmang in oging khat a zâ hi, tua oging in hici in a ci hi: “Nântal na tungah khuoimu khat hing lâm e,na lâl hie, na nâmtempha zûn in len vâtsan pai in” a’ng kici a zâh bepin,amapa zong a khanglou pai hi. Tambang oging pên o maimai ahi sih ci a thei ziehin,amapa’n zong a kho-hlung a, a nâmsâu pâisiet khinkhian khu a pâi akuonin a’ng dohdoh a, zûnkhe pai in,tuatahin,a tunglam a,lâm khuoimu khu phet ciin a vâtsan paita hi. Tua khuoimu tunni kisuo pailien pen a’ng kiehsuh tahin Tomipa lêng lâi tunni kisuo pailien a’ng suohta hi. Tuaciin,Tomipa a’ng thatta hi.Khum bepin,amate gêl a peipei u’a gammâng lah khat ah a’ng giehta uhhi.Azîngni in, a peipei u’a, Phuthil a na khawlna mun lam a’ng zuonta uh hi. Phuthil in, a nâu Nântal pen Tomite khuo a, Neino va hundoh dînga thâm ahiziehin,sawtsa mama hi. Nântal a’ng peipei leh lampi thuom ah, zawngpi khat singpuo a’ng muta a, zawngpi singpuoh lam theikha na’i si’ng e! ci toh thuo in a sâtlia paita hi. A thongpi sungah a guong a, a pota hi. Inn a’ng tun bepun, a u-pa kûng ah : “Hi aw, u tami zawngpi hing em min vawi”a cita hi. Phuthil in, tua zawngpi pên a mu tah ciengin ; “Nântal nâudei tami na mou hilou î ?’’ ci kawmin, a kapta hi.Nântal lêng in; zawng leh mihing kinung ngai sih a ci a,tua zawngsa,a huon u’a, a min bepin, a hluohbu a u-pa a nesah leh, Phuthil in tui sa mama in,hici in a gên hi: “Nântal nâudei tui vaphiam bou e!” aci hi. Tuaciin tûitahin a ne pialpual hi. A’ng peipei kia u’a,munkhat ah zân a’ng hi in,tumphuol a dêng u’a, a’ng giehta uhhi.

Leimidawngte toh a kinîlna uh

A giena uh gâllam ah, Leimidawngte a om uh a, amahaw husa leh thawmgin a theita uh hi. Leimidawngte’n Neino mêlhoi ci a thei u’a,amanu pên a’ng matsawm leh a’ng lâhpieh sawmta uhhi.Leimidawngte in; “Ka gâl ate koi leh koi na kinîl uoi?’’ ciin a’ng gâldohta uh hi. Nântal in hici in a dawng hi: “Keima Nântal toh Phuthil toh,Neino toh ka lum toh ka nâmsâu toh, muol a salâng ka thâ,keima gûn hlî lâng ka bah,keima meikâm kuong ka bah” cia a’ng kikou leh Leimidawngte lungzâu mama un a kikhîn mangta uhhi.Taciin sawtpi khat a kidêh dêhdêh uhhi. Zânlâi a’ng hita a,Nântal a kimut suoh mama ahi ziehin Phuthil pên Leimidawngte dêh dîngin a’ng ngansieta hi. Zânsawt nua khuovâh kuon langin Phuthil pên a’ng gim mama ta hi;kimut suoh kawmin Leimidawngte a kidêhpipi leh, bangbang a gên dîng e? ci zong a theisiem nawnta sih a; tuaciin amapa’n Leimidawngte hici in a dawng hi: “ Phuthil in Nântal toh gûnkuong a salâng ka thâ keima gûn hlî lâng ka bah,Nântal meikâm kuong a bah’’aci hi. Tacia a ngêhhâm pen Leimidawngte’n a zâhtah un Phuthil o(aw) ahi ci a’ng thei bep un,thakhat in, a giena uh a va buluta uhhi.Neino kimatnaTuabepin,Neino Leimidawngte’n a manta uhhi. Phuthil lei a dawdohpieh u’a tuaciin hâmtheilou in anuasieta uh hi. Khuo a’ng vâhta a, Nântal a’ng khanglou hi. Neino op lou a’ng thei bepin ;“Phuthil,Phuthil Neino hei’a om ata ei,Neino hei’a om ahiei?’’ ciin a dongta thimthemta hi.Phuthil zong hâmthei lou ahi ziehin um tun, bêl tun, bangin a kitung belbol a; a,a,a,u,u,u; ciin Leimidawngte peina lang en in,phâiphêng phung lam a kawhkawh maita hi. Nântal in, a uitang pui in Phuthil toh Neino sulnua zui dîng in ama kawmuna lam a’ng zuonta uh hi. Tuacia a’ng peipei uh leh, lam gei khat ah phâiphung khat a na pou a,tuami mun a uitang in, a va del a, a mun a tun bepin kong,kong,kong,kang,kang ciin a kawhkawh a, a kutcin toh pang in leisâi a khuot hi. A uitang in phâiphêng phung a va khuot na mun ah,a vapei a, tua phâiphêng phung khu a va phungkalta a,tuacia, a’ng etsuh leh,khuo khat a mu ta hi. Nântal in khâu khat a sât a, Phuthil kûngah: “Phuthil,Phuthil na khâu hing zûn aw, ka ci ciengin hing zûnsuh in aw”ciin a kihilta uhhi. Nântal in khum khâu kizûnsuh tu in Leimidawngte khuo ah a kumsuhta hi. Leimidawngte khuo a va kum leh Neino a na om ngut hi. Amaute’n Neino a mat uh, kipâh,guolnop, zu nêh sa nêhna a na nei uhhi. Leimidawngte kûngah Nântal hici in a gên hi: “Neinou leh Phuthil lêi ei pie un nei pieh sih uh leh ka lum hing thing leng,ka tei hing khaw leng,ka thal hing kâp leng na unpi un, na si gam sieng dîng uh hi”ciin a gâlgîh hi. Leimidawngte in Nântal kûngah : “Nang lum thin vâng in, nang tei khaw vâng in,nang thal kâp vâng in, koi khuo koi tui si gam sihva’’ ciin a dawng uh hi.

Neino kihlâna,Phuthil lei kipiehkiaLeimidawngte’n Nântal thugette a tahsan lou ziehun,Nântal in zong a hâtna leh a silbawltheinate a suopai a,khumi in, Leimidawngte tampi a si uh hi. Tuaciin, Leimidawngte zâu sêngsêng un,Neino leh Phuthil lêi Nântal kûngah a pepai kiata uh hi. Tuazou in,Neino leh Phuthil lei khâu ah a khî a,tunglam a, om Phuthil kûng ah: “Phuthil,Phuthil, na khâu na zun aw” aci hi. Phuthil in khumi khâu a na zûnpai hi. Phuthil in Neino a na kâitou a,a lêi a kilâh a, a kivaw kia pai a, tuaciin a’ng hâmthei kiata hi. Phuthil in khâu khat ma Nântal kâitou nadîngin leinei lamah a khesuhkia a, Nântal in khumi khâu a zam pai a,Phuthil kûng ah: “Phuthil na khâu a na zûn ve’n,na khâu na zûn ve’n’’ a ci hi. Phuthil in Neino a hlagul manin, ale amah in a nâupa ahi ci dawng hi: “Khâu a na sâttanta’n na ci a’mah?’’ a cita mawh hi. Phuthil in Nântal dîngin khâu a zûnpieh ta sih a,a sâttanta hi. Neino a kipûimang tahi. Nântal pên Leimidawngte khuo ah a nuasieta hi.

Neino in Nântal a ngâi mama a,dâ mama in a kapkap ta a,a mâumâuta hi.Nântal in Leimidawngte khuo ah tate a nei hi. Khuciin,Nântal pên Leimidawngte khuo ah a nop a da in a’ng têngta hi. Amate toh a kigop a,Leimidawng numei khat zi in a nei a,ta 4(li) a tawi uhhi. Khuciin a’ng luhing(khosa) tou zêl uhhi. Leimidawngte toh a kipawl vângin a lungsim a nopthei tuon sih hi. Bangci leh,Neino toh ka kimuthei kia diei maw?, ci in asûn azân in a lungsim a gêlgêl tahi. Lunggim mama kawm in,a innsahnu kûngah a gentheinate a va sût a,a va gieutâu ta hi. Tua nupi nu in a na lungsiet man in,kânggui khat suon in ciin a thu hilta hi. Tua, a innsahnu thumang pai in ama’n kânggui khat a’ng suonta hi. A zinu khu’n amapa lungsim a theisiem ziehin a tate kûngah: “Khuna,na pa kânggui suon pên a’ng mên pat cieng’n leh, a zîh va sihtan paipai un ahisihleh na pa pên tunggam lam ah a kikâimangta dîng ahi”ciin a tate a hilpil a,a tate’n zong a nu hil bangbang in a bawl let uhhi. Tua kânggui pên leitunggam a, zâmman lou in a sihtan paipai uhhi. A lungdon manin Nântal pen Nupinu kûngah a va hawkiata a,a va kikuppita hi. A tate in tua kânggui pen a sitan paipai ahi,ciin Nântal a hilta hi.

Tuaciin,Nântal in zong a tate kûngah;“Tu langkalsie khuna kânggui zîh sihtan kia ka thei leh ka thâ dîng ahi” ciin a gâlgîhta hi. Khumi kânggui pên zânkhat thu in a na khang sâu pailien in leitung ah a na zâmtou a, vân toh kidêp phiel in a na zâm hi. Nântal in zong hun mansuo kêi lou in, tua kûânggui zût in,tunglam ah a kâitou pai hi. A nei lang a,a tate’n “Pa,pa kei zong hing pei vâng,ei nuasie si’n,ei zawpi bou aw” ciin a kap lieiluoi uhhi. Ama kawng leh sakhâu tu in a kiluoi valuoi u’a,a tate kâ leh mâu a mu ciengin a lungsiet mama zêl a khuciin ama a kâitung thei zêl sih hi. A innsahnu kûngah a va pei kia a, leitung gam a kâitou thei nadîng bang a om diei? ci in a vadongta hi. Nupi in Nântal kûngah hiciin a hil hi: “Na kâitou ciengleh na thongpi sungah tângvâi(vâinêl),a dim in kipuoh inlen na tate’n a’ng kâ ciengleh na tângvâi(vâinêl) puoh khu thêkhum suh lacin a mit u’ah tu vâ’n,a mit uh a nuoi lah kâh un leitung langah na tung man ta dîng hi ”ciin a hilkiata hi. Nântal in nupi nu thupieh bangin a bawl a, tunggam a tungta hi.Nântal tunggam ang tungtaNântal leitung a a’ng tun bepin,Neino opna a theizouta sih hi. Uimaw gamsu bangin a’ng peipei a,munkhat ah, a’ng tungta hi. Tua mun ah,sang-âh in âh -pi khat a na em lâitah a’ng tuohkha tahi. Nântal in; “Hei’a na mat ahiei ?’’ ciin tua sang-âh a dongta hi. Sang-âh in: “Neinote inn neia ka mat ahi.” ciin a dawng hi. Nântal in sang-âh kûngah; “Ke’n tami âhpi nang na empieh vângin tu’nle tâi zinzen in len,khum mun ah,va kuon kia in len Neino te âhpi kâng khat va man kiata’n len,na’ng kile ciengleh lampi tungtawng ah,a mul khatkhat in hing botthâng malam in aw” ciin a sawlta hi. Nântal gên mabangin sang-âh a kuon paita zinzen hi. Neino te inn, a tung a,a inn neia âhpi kâng khat a manta hi. Nântal thuhil bangin tua âhpi multe khatkhat in, a’ng botthâng malam a,Nântal opna a tun tadongin,a bot pheiphei malam hi. A kûng a’ng tun bepin sang-âh pên, Nântal âhpi emsa ne dîngin a kinêmta mama hi.

Hinanleh,Nântal in tua âhpi pên a na emta sih hi. Nântal in sang-âh kûngah hiciin a gên hi; “Âh na mat ciengin em sese da in,mite’n hing thei va un,nang del va un, na âh mat a’ng lâhpiehta dîng uhhi.Tua sângin a multe botthop in len,a kinkin in, kinêh lacin na hamphazaw va” ci toh thuoin tua âhpi khu sang-âh mâi ah a tuolseta(pâisuhta) hi. Tuani apatin sang-âh in âh a mat ciengin emlou in ahing in a neta hi.Nântal Neino kûng tungTuaciin Nântal in tua âh mul kibotthângte a’ng zuizui a,Neinote inn sah ah a’ng tung ta hi. Neinote inn a va lut pai dîng lah a zum ziehin,a innsah nu uh kûngah khiba zua a va kipangta hi. Tua nupinu in a khiba zua a lei nuomta sih hi. Nântal in a inn hlangte kûnga a va zuapieh dîngin a ngên hi.Tuacia, a kihou lâitah un,Neino in a za a,Nântal osuo(awsuo) kisûn a sa pai hi.A innsahnu in tua khiba khu Neino a va zuata leh,Neino in zong tua khiba a mu tahin, Nântal khiba ahi ci a thei pai lien a,Neino in ; “A neipa hei’a om e?’’ ciin a dong paingâl hi. Tuaciin,Neino in Nântal a va kimupita hi. Tualeh,Neino kisuongla kawmin,sil opdânte a kip akawi in,Nântal kûngah a hilsieng hi. Neino in Nântal a na ngâi na lâi mama hi. Nântal in amanu a ngâidân thute;leimidawngte khuo apata a’ng pawtdoh dânte acien atâi in a gênpiehta hi. Kingâi sênsêng ahiman un, mawng bangin a’ng kikawi pum paita uhhi. Nântal in Neino thusûtte a zâhkhiet ciengin a lungthah mama hi. Phuthil pên nop hinsah lou dîngin a lungsim sungah bangbang pi a’ng ngaisutta hi. Phuthil a’ng tun tahin,Nântal,inn sunga om, a’ng mu phetin Phuthil zâuna,kisuonlana leh zumna toh kidim in,Nântal kûngah khupbop pai in,ngâidam a ngên hi. Nântal in pen Phuthil a u-pa ahiziehin a that nuom sih hi. “Nasep na nuom ei, ahisihleh âhtate hun na ngâpzaw ei?” ciin Nântal in a dong hi. Phuthil in âhtate hun dîng ka ngâpzaw hi aci tahi. Nântal in a u-pa ngalta a hliehtawng a; tuaciin Phuthil pên heima ah zong ding zou leh vâhdoh theilou in innzâng ah âhtate hung in a mangta hi.

Neino in Phuthil adîng âi a dênna

Phuthil pên gilou mama a sah ziehin, Neino in thuohla mama kisa in, a mu da mama tahi. Nitâh khat mi thei lou kâh in,Phuthil thâna dîng vâi a sawmta hi. Tuaciin, Neino in nitâh ann nêh kuon in Phuthil nêh dîng âi a dênpieh tahi. Nântal adîngin sîng a dênpieh hi. Phuthil pên a tâzaw ahimanin,ni mu masa,hla mu masa citahma,ama kilungsim bawl a na thei kiûkiâu hi. Nitâh a’ng hiin Neino in annkuong amate gêl dîngin a’ng lûita hi. A annêh lâitah un,ngian siem Phuthil hâm in; “En vawi uh,khuna mupi lêng khu gol sâm e!” a ci leh khugêl in tuapen mupi tahtah hiva cia a-et kâl un Phuthil in a hlêngkuong uh a na hei tuoh manin,tuaciin ama masang ah sîng kidêng pên a omta hi.Nântal leh Neino shinaNântal mâi ah âi kidêng pên a omta hi. Nântal in a mâi a kilûi âi kidêngsa khu a ne a, a gûi pai hiâu a, a shi paita hi. Neino in Nântal shi nua in a ngâi mama a,sun leh zân in a kapkap ta mai hi. A kâlateng hici in a bawl hi: “Âi ka dên,âi ka dên Phuthil dînga âi ka dên; sîng ka dên,sîng ka dên Nântal dînga sîng ka dên aw e;Nântal luong in sawngta zaw; [valuh luong leh vahlânhla sung pâlva’n bawm e],Nântal na hânkuong zâng ah sielching nâupang tânglâm e” ciin a hlitui a naptui toh kiteh in, a kapkapta hi. Neino in Nântal shi a ngaituo ciengin a pûl a doula mama hi. Neino hûiva bangin a mâumâu denta mai hi. A lungkham sêngsêng ziehin Nântal kivuina hân zong a theizouta sih a,koima in zong a hil sih hi.Neino a peipei a, gampalah ah,sielching nâupangte toh a kituoh hi. Tuate a va doh leh, amahaw’n a thei uh ciin a gên uhhi. Neino in sielching nâupangte kûngah: “Nântal hânkhûh na lâi un len,tualeh,ama luong na laidoh ciengun keima zong ka nâmtem in kisunlia vângin ama toh tuaciin ei vuithata un,tuazou cienginleh ka khiba hing kihawmta un ” ciin thu a peta hi. Neino deina,thûmna leh ngetna dungzuiin,sielching nâupangte’n Nântal hânkhûh a lâidoh(huotdoh) u’a, Neino in a pasal luong kihlung vadiang a mutah in lâidîpnâ sa mama kawmin,a nâmtem hiem,a lâidîpkuo toh a sutuo valien a, thakhat in,ama leh ama a kisunlia hi. Khumzouin, Nântal luong tungah a lumsuh a tuaciin hunkhat zou in Neino a shita hi.

Tambang thute Phuthil in a zâh ciengin a dâ mama hi. Tua bepin,tuami khosung a mi gilou pawlkhat in,Neino leh Nântal ki-ît leh kingâi thu a zâh ciengun thangse mama u’a,hâgawi pum in,ashisa tegêl luong pên munkhat a kivui lâi vuiton lou dîng ciin vâi a’ng hawmta uhhi. A shisa tegêl kuo a’ng khuotdoh u’a,Neino luong pên lui-gâl lam ah a va vuita uhhi. Hun hing kivei zêl in,tua ,a kivuina mun ciet u’ah, mawng sing khat ciet a’ng pou tuohtuoh tahi. Tua mawngsingte pên a dawn lam,a’ng khang huoihuoi a, tuaciin a bâzâm gêl a’ng kikawituota gêl hi. A shinua un zong a kingâi nalâi uhhi;ci etsahna khat a’ng suohta mawh hi. Migiloute pen êngse mama u’hi. Khomipite a ciel u’a, tua mawngsingte a’ng phua sawmta uhhi. Mite’n mawngsingte a sâtsât u’a,hinan-leh,tua mawngsingte pên a pua thei mawngmawng tasih u’hi. Khomipite a gim sêngsêng zieh un, gilkiel dangta mamata uhhi. Tua singhlîm neiah a’ng khawl u‘a,a anphêlte uh ne dînga a’ng hon lâitah un,tuami mawngsing khu thakhat in, a’ng puasuh a pasal nempi a nenlia sieng tahi. Khomipite a thangpâi man un,tua mawngsing pen a sât teltel u’a; a ten nên dimdem u’a,hâltum dîngin munkhat ah a sepkhawmta uhhi. Tuazouin,a hâlsawm uhleh a kuongtheita malmal sih hi. Tua mawngsingte a kuontheilou bepin,a mawngsing tungah a’ng toukhawm u’a, sun ann a’ng netonta uhhi.Tuacia, ann a’ng nêh lâitah un,thakhatin mei a’ng kuong a,a khozâng pi un,a mei in,a kâng tumta uhhi. Tuazouin,thakhat in, meikâm(mei-âm) kuong singseng ni tah a’ng kilehtou a, a te sîlsiêl in,vânlâi zawl ah a lêngtou ta uhhi. Vân ah âhsi ni in a tângden ta gêl hi.Tuaciin,leitung tawp donga,Leitung mihingte theizing dîngin;vân ah âhsî ni in vântung sângah a tâng denta gêl hi. Tungdim,Tungnung,Tunglut leh Tungte pen Phuthil leh Nântal hlâh leh suonte ahi uhhi. -BY MK

ZO LATE

GUOLNOP LATE 55.

Tulâitahin bang a nuompen

a) Tulâitah in bang a nuompên di’am?Zuolam lênsielki leh khuong nuom e.

b) Zuolam lênsielki leh khuong nuom,Zin lâilen kâl tâng bang dam nuom e. -ZOLA no.119&9956.

Leidi Namza

Zolei luong singlêl dawn ah e,

Leidi leidi leidi namza,

Leidi namza pahnamtui,pahnamtui tui pahnamtui aw e.

Muol dawn tumtai guol duonga

Bang leidi leidi leidi namza,

Leidi namza pahnamtui,

pahnamtui tui pahnamtui aw e.-ZOLA no.19657.

Tuni’n lâmlei,zîngchieng lâmlei,

a) Tuni’n lâm lei zîngchieng lâm lei,

Thâichieng lâm nawn,Thâichieng lâm nawnlou ding lanu,

Lanu tangvâl hounuom ngainou lawm,Ngainou lawm e ngainou lawm aw e.

b) Na lâm aw nelkâi,kei hing lâm vâng,Kei hing lâm vâng na lâm aw nelkâi,Sânnelkâi aw,Sânnelkâi aw e. -ZOLA no.20

458. Ngai ing e,kei zong peita’ng

a) Ningzu aisa ka ngailou e,Senkhawl limlai,senkhawl limlai,Senkhawl limlai ka ngai e,Ka ngai,ka ngai,ka ngai lawm aw e.

b) Ngai ing e,kei zong peita’ng e,Khuomuol siel bang,khuomuol siel bang,Khuomuol siel bang ka suo hunta lawm,Hunta lawm e,hunta lawm aw e. -ZOLA no.20

359. Zu ka dua) Zu ka du ka du aw e,Tuhtupi bang,Zu ka du dawnpêng ka kuoikuoi e.

b) Sa ka du sa ka du aw e,Zângkâmkei bang sa ka du,Muoltâng ka tawntawn e. -ZOLA no.11860.

Tulai seinou khannuom na ve’n chie

a) Tulai seinou khannuom na ven chie,Tulsing khongma asing panamatui,Athumna zong sing namlien aw e.

b) Kou khanlai in tulsing khongma chin khat in,Tengkhat makhai kallou in,Kaithiel tuontung namvaw lai ung e. -ZOLA no.11161.

Lawm e lawm aw e

a) I chiemna na thei kei leh aw Nienghoite sien,Nienghoite,Nienghoite,Nienghoite siensung,Kawm a,maimit lekai a i chiemthei nang,Lawm e lawm aw e.

b) Thei nang e tulsing palkawm,Tulsing pal tulsing pal t ulsing pal kawm,Sanuoivom ngam na’ng lawm e lawm aw e. -ZOLA no.19962.

Ka ngainou toh gi bang khenta’ng

a) Ka ngainou toh gi bang khenta’ng e,Zuondam zuondam zuondam huikhi’n,Zuondam huikhi’n ei sem lou zen,Ei sem lou zen aw.

b) Ei sem lou zen aw manaw munzang,manaw munzang,manaw munzang,Leinuom ah nang na khawl aw,Nang na khawl aw lawm. -ZOLA )no.19763.

Tuoi Mânnieng

Lâmlâm leilah I lâmkîl zawl ah

dei toh,Dei toh,dei toh lâmkhawm,

Dei toh lâmkhawm zaidei tongsân nuom,

Tongsân nuom e,tongsân nuom aw e.

Tongsân sânnuom sânchimla’ng e,

Sênsân kei ngainou sênsân ngainou,

Sênsân ngainou tongnuom tuoi Mânnieng,Tuoi Mânnieng e,tuoi Mânnieng aw e.89.

Ka lungzuon aw

a) Ka lungzuon aw Kângtui vâimângKalemyo dung ngâi in ka ngâi e.

b) India leng tampi mu’ng e Ava lâi a, Tamyo tuong aw e.90.

Tun simthu lou vaimang simthu’n

a) Tun simthu lou vaimang simthu’n,Doulai kullu ding aw zuong veng e.

b) Kei aw zuong veng nasing nuoi ah,Limlien gammawngsing aw ei sel aw.-Zola Sânnêmla no.1091.

Lentukuom tongluong ngainou leh

a) Lentu kuom tongluong ngainou leh,Huikhi tham lan limthe khuon,tullim nuom aw e.

b) Muoldawn naneu huikhi thamlan,Sunni tumkuon tuldang lem silsel nou bang e. -ZOLA no.35992.

Chieutui limlien tuonglam lai a

a) Chieutui limlien tuonglam lai a,Tuoilou ngalliem zuomin siel,Tun min va lou khata’ng laizom aw.

b) Thangvan tuonglam lummei kisung ngai hemlaw,Khimzin ka zalmang bang chie tuoi aw.-Pu.Gouzapau-ZOLA .36493.

Pheiphung suon lenmuol na kal tai maw

a) Pheiphung suon lenmuol na kal tai maw,Maimit suon kuitung nawn sing aw e.

b) Sunni tum kuon galkhuo don leng,Nung sulle ngai melmu thei sing e. -Niengbawi-ZOLA no.36894.

Nung leh ma ngaiteng siel dinga

a) Nung leh ma ngaiteng siel dinga,Sielching gamguo bang ka hin aw e.

b) Gamguo bang hing heina melmang,Pham leng lenzawl bang zang ta zaw’ng e.-Pi.Noukhancing-ZOLA no.37595.

Tun toh kai lou zuo toh kai lou

a) Tun toh kai lou zuo toh kai lou Lunmun a,Phielva bang ka lam kei aw ngalliem,Kei aw ngalliem aw.

b) Ngalliem vontawi tang suon zanglou,Pheiphung suon duoi kei aw ngai,Kei aw tang ngalliem. -ZOLA no.379KI-ÎTNA LATE (KIDEISAHNA LATE)70.

Eiteng liliei i vângkhuo ah

a) Eiteng liliei i vângkhuo u’ah,CingKhup Ngambawmte bang hihai e.

b) CingKhup Ngambawmte bang hihai,Thanghou Liendoute bang hihai e. -ZOLA no.3571.

Eiteng liliei gi bang khen ding

(a) Eiteng liliei gi bang khen ding,Daw-ai san lei pha ke’n te maw lawm.

(b) Daw-ai san lei pha ke’n te maw lawm, Bu-al ziet in khen ke’n te maw lawm. -ZOLA no.8872.

Eiteng liliei gi mawng bang kikawi

a) Eiteng liliei mawng bang kikawi,Zingchieng sam bang kikhenta ding aw e.b) Zingchieng sam bang kikheta ding a,Muolchin sanga donleng ding aw e. -ZOLA no.8973.

Zota vontawi piengsawn seinouguol

a) Zota vontawi piengsawn seinouguol,Tong kituoh zodamtui bang luongkhawm lei nuom e.

b) Tui bang luongkhawm lungkituoh mawng bang kikawi,Damtui a zal limnga bang lawmkhawm lei nuom e.-Pu.GouZaPau -ZOLA no.35774.

Tulai seinou Sien chinthu ka awi chia

a) Tulai seinou Sien chinthu ka awi chia,Awina bieh-inn kailou a,Tulta nuoi a lengkhawmte aw e.

b) Tuon-a pupa kou ka khanlai un,Ningzu ne taikhuo kival a,Guol toh lenpuon kizawng ngamlou e.

-ZOLA no.11275.

Minthang thuongvum chieutui dingmuol
a) Minthang thuongvum chieutui dingmuol,Galdot lentang nou toh kilawm e
b) Minthang vaitui luong dieldiel leh,Khangggun tuipi kingai lou ding maw lawm.-Pu.GouZaPau -ZOLA no.358
OKAIDÂN (AWKAIDÂN)/LAWDÂN
Tami lâibu sunga hâmtengte(thutengte) na sim chienga okaidân tam anei a bang zui in:-‘a’ pên kam,lam,tam,nam,sam; gindân a tom ginsah dîng ahi.‘â’ pên lâm,tâm,hâm,pâm,nâm,sâm,vâm,gindân a sâuginsah dîng ahi.‘aw’ pên Kawl,sawl,lawl,tawl,pawl; gindân a sâu ginsah dîng ahi.‘o’ pên hon,jong,hong,long,pong,song,tong,vong,zong,ong,om ;gindân a tom ginsah dîng ahi.‘e’pên bel,gel,hel,lel,pel,tel,sel; gindân a tom ginsah dîng ahi.‘ê’pên hêng,hlênglêng,gêng,gêt,hêt,lêt,mêt,pêt,sêt,têt,vêt,pêng,sêng,kêng,zêngzung;gindân a sâu ginsah dîng ahi.‘i’pên min,hit,mit,kil,gil,hil,pil,sil,sing; gindân a ginsah dîng ahi.‘î’ pên ,hîng,lîng,sîng,pîngpavei,ît,kîl ;gindân a sâu ginsah dîng ahi.‘u’ pên um,tum,tun,tung,tut,lung,sung,lum; gindân a ginsah dîng ahi.‘û’ pên ûm,kûn,lûn,sûn,tûn,zûn ;gindân a sâu ginsah dîng ahi.Zo,Zogam,Zohâm,Zoheisa,Zokam,Zolâi,Zomi,Zote,Zothâu,Zotui leh Zo toh kisai thuteng dangte ah ‘ O’ pen ‘OU’ gindân in kigingsah hi.Tou,toukoh(owl),toupha,nezou,pezou,sezou,siazou,kêhzou leh thutengte dangte ah ‘O’ khat sângin ‘OU’ zah dîng ahi.
PRONUNCIATION
In this book when reading the words please follow the phonetics as given below :-‘a’ as pronounced in rat,mat,normal,formal,woman,fat.‘â’ as pronounced in far,par,car,father,bar,mar,farm.‘aw’ as pronounced in saw,law,raw,jaw,paw.‘o’ as pronounced in on,got,hot,jot,lot,pot,rot,pot.‘e’ as pronounced in bet,jet,kettle,letter,met,net,pet,set,vet.‘ê’ as pronounced in bay,hay,they,hey,cafe,say,may,lay,pay,ray,‘i’ as pronouned in gin,pin,tin,hit,kit,lit,sin,tin,win.‘î’as pronounced in keel,sardine,Kashmir,been,seen,teen,lean.‘u’as pronounced in put,full,pull,bull‘û’ as pronounced in boot,hoot,crucifix,cool,tool,loot,moot,soot.Note: Sawi is read as Saw+i sounds like /saw:i/,/sôi/,/soy:i/Tawi is read as Taw+i sounds like /taw:i/,/tôi/,/toy:i/ etc.‘O’ is pronounced as ‘OU’ in cases of the names of proper nouns such as Zo,Zogam,Zoheisa,Zodamtui etc.,in other cases it is pronounced as ‘Ho’.

ZOLÂI SIMPATBU
H. h+ul=hul h+um=hum h+ûm=hûm h+ut=hut h+ût=hût h+u=hu hu+a=hua hu+oh=huoh hu+oi=huoi hu+ol=huol hu+om=huom hu+on=huon hu+ong=huong hu+op=huop hu+ot=huot J. j+am=jam j+âm=jam j+ang=jangj+âng=jâng, j+awng=jawng j+eh=jeh j+êh=jêh j+i=ji ji+eh=jieh ji+et=jietK. k+a=ka k+â=ka k+al=kal k+âl=kâl k+am=kam k+âm=kâm k+ang=kang k+âng=kâng k+ap=kap k+âp=kâp k+ah=kah k+âh=kâh k+ai=kai k+âi=kâi k+aw=kaw k+awh=kawh k+awi=kawi k+awl=kawlk+awm=kawm k+awn=kawn k+awng=kawngk+e=ke k+ê=kê k+eh=keh k+êh=kêh k+ei=kei k+êi=kêik+el=kel k+êl=kêl k+em=kem k+êl=kêm k+en=ken k+ên=kên k+eng=keng k+êng=kêng k+i=ki ki+eh=kieh ki+el=kiel ki+em=kiemki+et=kiet ki+êu=kiêu k+î=kî kî+l=kîl kî+m=kîm k+oh=koh k+oi=koi k+ol=kol k+om=komk+on=kon k+ot=kot k+ou=kou k+u=ku k+û=kû ku+i=kui kû+i=-kûi ku+l=kul kû+l=kûl ku+m=kum ku+ng=kung kû+ng=kûng ku+oh=kuoh ku+oi=kuoi ku+ol=kuol ku+uom=kuom ku+on=kuon ku+ong=kuongKH. kh+a=kha kh+â=khâ kh+ah=khah kh+âh=khâh kh+ai=khai kh+âi=khâi kha+m=kham kh+âm=khâm kh+ang=khang kh+âng=khâng kh+ap=khap kh+âp=khâp» hla kia cienga zop dîng........
posted by ZOKUAWMTHAWN at 3:37 AM 0 comments

Compiled by Philip Thanglienmâng